Tot 1 juni 2020 was er in Nederland een beperkte testcapaciteit beschikbaar. Hierdoor kon niet bij alle mensen met klachten een COVID-19-infectie vastgesteld dan wel uitgesloten worden, waardoor er mogelijk meer besmettingen zijn geweest dan uit de cijfers blijkt. Op 11 maart 2020 verklaarde de World Health Organization (WHO) COVID-19 tot pandemie, een epidemie op wereldwijde schaal.³ In mei 2020 gaf het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) aan dat het verzuimpercentage onder werknemers in het eerste kwartaal was gestegen van 4,7% in 2019 naar 5,2% in 2020, het hoogste verzuim sinds 2003. Deze toename deed zich voor in alle bedrijfstakken. Werknemers in de gezondheidszorg en industrie verzuimden het meest.⁴ Wat de impact van dit hoge verzuim op de lange termijn zal zijn, is nog onduidelijk. Maar dat er druk kwam te staan op de bedrijfsvoering binnen deze bedrijfstakken mag duidelijk zijn, zeker omdat het cruciale beroepen betreft die nodig waren voor de bestrijding van de coronacrisis.

In dezelfde periode berichtte de NOS dat duizenden mensen met een al dan niet bevestigde COVID-19-infectie thuis zitten en wekenlang ziek blijven. Deze ziektegevallen werden ten onrechte als mild afgegeven en er was nog geen adequate nazorg voor deze patiënten. Zowel het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) als het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) onderkenden deze problemen.⁵ Ook uit de spreekuurcontacten van bedrijfsartsen bleek al dat patiënten na een COVID-19-infectie langdurig klachten kunnen houden, zoals verminderde energie en verminderde conditie. Er is echter nog vrijwel geen onderzoek gedaan naar factoren die van invloed zijn op de verzuimduur door COVID-19.

Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen welke persoons- en ziektegebonden factoren geassocieerd zijn met de verzuimduur als gevolg van COVID-19-infectie. De bedrijfsarts zou met deze kennis actief navraag kunnen doen naar de relevante factoren tijdens de verzuimbegeleiding en betere prognoses en adviezen kunnen geven aan zowel werkgever als werknemer.

Verzuim door COVID-19-infectie duurt lang. De gemiddelde verzuimduur was 79.1 (SD 63.1) dagen. Van de werknemers verzuimde 70% langer dan een maand, 56% langer dan twee maanden en 50% langer dan drie maanden; 37% van de deelnemers is na 6 maanden nog steeds niet volledig hersteld. Mannelijk geslacht, overgewicht, roken, klachten (vermoeidheid, spierpijn, kortademigheid, gastro-intestinale klachten, reuk en/of smaakverlies) en ziekenhuisopname waren geassocieerd met een langere verzuimduur. Bij multivariate analyse blijken kortademigheid en roken de belangrijkste voorspellers van lang verzuim met COVID-19.

Er is weinig bekend over COVID-19 en verzuim. De Britse National Health Service (NHS) presenteerde in april/mei 2020 een verzuim van 6.2% waar hun verzuim normaal rond de 4% schommelt.⁷ Het gaat daarbij niet alleen om verzuim door positief getest personeel, maar ook om medewerkers in quarantaine of met klachten suspect voor COVID-19-infectie. Dat COVID-19 gepaard gaat met meer verzuim herkennen we ook in Nederland en is op zich een gegeven waar de bedrijfsarts in de praktijk niet zoveel mee kan. Voor bedrijfsartsen is interessanter om te weten welke factoren samenhangen met lang verzuim door COVID-19. Khonyongwa et al.⁸ vonden een significant effect van leeftijd en de COVID-19-testuitslag in een klinische setting. Onze studie toont dat leeftijd en een positieve COVID-19-test in de bedrijfsgeneeskundige setting niet voorspellend zijn voor de verzuimduur met COVID-19. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat mensen met het hoogste risico (leeftijd boven de 70 jaar) niet meer tot de beroepsbevolking behoren. In onze studie waren kortademigheid, koorts en vermoeidheid de meest genoemde COVID-19-klachten. Uit de studie van Sudre et al⁹ komt dat vermoeidheid, kortademigheid, hoofdpijn en reuk- en smaakverlies geassocieerd worden met langdurige ziekte bij COVID-19. Vooral het aantal klachten in de eerste ziekteweek is volgens Sudre et al. voorspellend voor de duur van verzuim bij COVID-19.⁹ Een predictiemodel van leeftijd, geslacht en aantal klachten in de eerste ziekteweek had een Area Under the ROC Curve (AUC) van 0.76, wat betekent dat het model in 76% van de gevallen juist onderscheid maakt tussen kort en lang verzuim met COVID-19. Daarnaast is in ons onderzoek roken een belangrijke voorspeller van een langere verzuimduur. Dat kortademigheid en roken samenhangen met een lange verzuimduur past bij het feit dat COVID-19 vooral een luchtweginfectie is, hoewel inmiddels steeds duidelijker wordt dat ook andere orgaansystemen betrokken kunnen raken. Vanuit dat kader is het voor de bedrijfsarts interessant om te weten dat in ons onderzoek gastro-intestinale klachten (misselijkheid en diarree) ook geassocieerd waren met een langere duur van verzuim door COVID-19.

Voor dit onderzoek zijn data verzameld van de ziekmeldingen door COVID-19 uit de eerste golf van de pandemie. Hiernaar is tot nu toe weinig of geen onderzoek gedaan. Kanttekening bij de kwaliteit van de gegevens is dat in de eerste maanden in Nederland een zeer minimaal COVID-19-testbeleid is geweest. Onze resultaten tonen dat destijds iets meer dan de helft (56%) van de deelnemers met COVID-19-klachten daadwerkelijk getest is. Veel COVID-19-diagnoses zijn gesteld door beoordeling van klachten en ziektebeloop door een huisarts, zonder gebruik te kunnen maken van een diagnostische test. Daar komt bij dat we voor dit onderzoek deelnemers vanuit de verzuimregistratie hebben opgespoord. De diagnosecode (R605) wordt vaak pas toegekend als verzuim langer dan 1 tot 2 weken duurt. Ook kan het zijn dat mensen die kortdurend relatief milde klachten hebben gehad het niet meer nodig vonden om de vragenlijst in te vullen. Dat betekent dat mensen met lichte COVID-19-klachten of kort verzuim ondervertegenwoordigd zouden kunnen zijn in de studiepopulatie. Daarnaast is het denkbaar dat werknemers met CAScode R605 alleen niet werkten omdat ze tot een hoog risicogroep behoorden of in thuisquarantaine zaten. Maar deze vorm van selectiebias wordt niet waarschijnlijk geacht, omdat alle deelnemers klachten passend bij COVID-19 rapporteerden. De lage respons rate (33%) vergroot de kans op selectiebias wel aanzienlijk bijvoorbeeld door een ondervertegenwoordiging van werknemers die zich nog te ziek voelden voor deelname. Hoewel, zo’n ondervertegenwoordiging in deze studie niet erg waarschijnlijk lijkt te zijn, omdat 15% van de deelnemers – met een gemiddelde leeftijd van 49.7 jaar – opgenomen is geweest in een ziekenhuis. Ter vergelijking, de NOS.nl meldde destijds dat een paar procent van de 20-40-jarigen met COVID-19 werd opgenomen in een ziekenhuis; dat iets minder dan 10% van de 40-49-jarigen werd opgenomen, iets meer dan 15% van de 50-59-jarigen en iets meer dan 20% van de 60-69 jarigen.¹⁰

Verder zien we dat een derde van de deelnemers, ziekgemeld met CAScode R605 een negatieve testuitslag had. We hebben ervoor gekozen om toch alle deelnemers te includeren, omdat anders de populatie te klein zou worden voor een multivariate analyse. Dat betekent dat de resultaten van deze studie representatief zijn voor werknemers waarvoor de bedrijfsarts een CAScode R605 in de verzuimregistratie invoerde.

Hoewel het begrip van de vragen in de vragenlijst in een kleinschalige pilot was uitgetest en bijgesteld, bleek tijdens het onderzoek toch dat enkele vragen over leefstijlfactoren op verschillende manieren geïnterpreteerd konden worden (voor of na de COVID-19-infectie), waardoor er informatiebias op deze punten kan zijn ontstaan. Dit betekent dat de resultaten met betrekking tot roken, alcoholgebruik en sporten mogelijk niet helemaal betrouwbaar zijn. Hiermee dient rekening te worden gehouden bij de interpretatie van de resultaten.

Het aantal verzuimdagen en de hersteldmelding zijn uitgevraagd via de vragenlijst en niet uit het verzuimsysteem gehaald. Dit is gedaan om de aanvraagprocedure voor het onderzoek zo kort mogelijk te houden, zodat het onderzoek op korte termijn uitgevoerd kon worden. Op deze manier was het afdoende om alleen NAW-gegevens op te vragen waarmee de vragenlijst verstuurd kon worden. Dit heeft mogelijk ook enige recall-bias opgeleverd, hoewel zelf gerapporteerd ziekteverzuim in grootschalig steekproefonderzoek als een betrouwbaar alternatief werd gekenschetst voor geregistreerd ziekteverzuim.¹¹ Daarnaast omvatten de respondenten zowel personen die hersteld waren ten tijde van het invullen van de vragenlijst, als personen die nog niet hersteld waren en wellicht nog maar kort ziek. Van die laatste categorie is de feitelijke hersteldatum niet nagegaan. Mogelijk dat dit tot een onderschatting van de (gemiddelde) verzuimduur heeft geleid.

In de praktijk moeten we rekening moeten houden met langdurig verzuim na COVID-19. In de spreekkamer is het voor de bedrijfsarts van belang om factoren uit te vragen die samenhangen met een lange verzuimduur bij COVID-19. Het is vooral belangrijk dat de bedrijfsarts roken en kortademigheid uitvraagt, aangezien dat de sterkste voorspellers zijn. Ook gastro-intestinale klachten, reuk- en/of smaakverlies en ziekenhuisopname zijn significante voorspellers van lang verzuim na COVID-19. Andere veel voorkomende COVID-19-klachten zoals koorts en vermoeidheid zijn in multivariate analyse niet significant met de verzuimduur geassocieerd. Volgens onze resultaten hoeft de bedrijfsarts dus niet specifiek naar vermoeidheid te vragen. Ook hoesten, keelpijn en hoofdpijn waren niet geassocieerd met de verzuimduur na COVID-19-infectie. Door de juiste klachten gericht uit te vragen kan de bedrijfsarts de prognose beter inschatten, en indien nodig sneller interventies in gang zetten met als doel om het herstel te bevorderen en zo het verzuim te verkorten.