Het aantal meldingen aan het NVIC over arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen nam de afgelopen jaren flink toe. In dit artikel geven wij voor de periode 2015-2019 een overzicht van de incidentie en aard van de arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen gerapporteerd aan het NVIC. Hierbij wordt ingegaan op demografische gegevens, de stof(fen) waaraan de blootstelling plaatsvond en de gezondheidseffecten.

Het totaal aantal meldingen over acute arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen steeg tussen 2015 en 2019 met 132 procent, van 375 in 2015 naar 871 meldingen in 2019 (zie figuur 1). De consultaties stegen in diezelfde periode met 5 procent. Het betrof zowel kleinschalige incidenten met één persoon als incidenten met meerdere personen.

Het NVIC werd van 2015 tot 2019 in totaal 3262 keer geconsulteerd over arbeidsongevallen. Het betrof 2985 meldingen over 1 persoon en 277 over meerdere personen (zie tabel 1). Het precieze aantal betrokken personen is niet bekend, omdat er diverse meldingen waren met een onbekend aantal slachtoffers.

Het NVIC werd vooral door huisartsen geconsulteerd (69% van alle consulten arbeidsongevallen gevaarlijke stoffen), gevolgd door de afdeling spoedeisende hulp (11%), medisch specialist (4%), (meldkamer)ambulance (4%) en bedrijfsarts of arbodienst (1%). In 4 procent van de gevallen namen betrokken werknemers zelf contact op met het NVIC. De overige meldingen kwamen onder meer van de GGD, brandweer of politie. Over sommige incidenten werd het NVIC meerdere keren gebeld. Meestal door dezelfde melder met een vervolgvraag, soms door een ander, bijvoorbeeld omdat de patiënt naar een ziekenhuis was ingestuurd.

Vooral mannen waren betrokken bij arbeidsongevallen (75% man, 21% vrouw, 4% geslacht niet vermeld). De meeste slachtoffers (97%) waren ≥18 jaar. In 36 procent van de gevallen was bekend dat het een volwassen patiënt (18-65 jaar) betrof, maar was de precieze leeftijd niet bekend. Bij personen waarvan de leeftijd bekend was, vormden 20-30-jarigen de grootste groep (35%), gevolgd door 30-40-jarigen (23%) en 40-50-jarigen (18%). De jongste patiënt (13 jaar) was slachtoffer van een bedrijfsongeval tijdens een bijbaantje. De oudste patiënt (85 jaar) betrof een zelfstandig ondernemer.

Inhalatie was de meestvoorkomende blootstellingsroute (43%), gevolgd door huidcontact (32%), oogcontact (25%) en ingestie (12%: bijvoorbeeld doordat een stof in de mond was gespat). Ook parenterale blootstelling (3%) werd gerapporteerd. Dit door een prikaccident (bijvoorbeeld bij vaccinatie door een dierenarts) of bij inspuiting van een chemische stof onder hoge druk met mechanisch letsel. Het totale percentage is hoger dan 100 procent doordat bij een aantal arbeidsongevallen sprake was van meerdere blootstellingsroutes.

Bij een arbeidsongeval met gevaarlijke stoffen kunnen personen aan één of meerdere stoffen zijn blootgesteld (zie tabel 2). De diversiteit aan gerapporteerde stoffen is groot. Daarom zijn in de tabel uitsluitend die stoffen vermeld waaraan werknemers het vaakst waren blootgesteld. Blootstelling aan zuren, logen en gassen (onder meer ammoniakgas, waterstofsulfidegas en chloorgas) werd frequent gerapporteerd. Er waren 1288 meldingen waarbij het niet (exact) bekend was aan welke stof(fen) de patiënt was blootgesteld. Regelmatig wist de melder (nog) niet waaraan de patiënt was blootgesteld of was de productnaam wel bekend, maar ontbrak informatie over de inhoudsstoffen. Op grond van de klachten kon het NVIC vaak een indicatie geven wat voor soort stof het betrof en kon op grond daarvan een behandeladvies worden gegeven.

Na inhalatie ontwikkelde circa 52 procent van de personen lichte tot matige luchtwegklachten, zoals irritatie van de slijmvliezen, hoesten en dyspneu. Ongeveer 4 procent ontwikkelde ernstige respiratoire klachten, zoals bradypneu, hypoxemie en chemische pneumonitis. Na huidcontact traden meestal (52%) lichte tot matige lokale effecten op zoals huidirritatie, jeuk, pijn en erytheem. Bij circa 16 procent was het effect ernstiger en werden tweede- en derdegraads chemische brandwonden en necrose gerapporteerd. Na oogcontact ontwikkelden de meeste personen (69%) lichte tot matige lokale effecten, zoals pijn, roodheid en tranenvloed. Ernstige effecten, zoals bijvoorbeeld corneabeschadiging, werden slechts bij een gering aantal personen (3%) gerapporteerd (zie tabel 3 op pag. 60). Parenterale blootstelling betrof vooral prikaccidenten met veterinaire vaccins, waarbij lokale klachten zoals pijn, roodheid, oedeem en mechanisch letsel beschreven werden. In 43 procent van de meldingen over arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen werd een afwachtend beleid geadviseerd, met vaak uitsluitend telefonisch contact tussen de betrokken werknemer en de (huis)arts. Bij 52 procent van de gevallen adviseerde het NVIC de behandelend arts om de werknemer te beoordelen en het beloop van de intoxicatie te vervolgen. In 5 procent van de meldingen werd aangeraden de patiënt in een ziekenhuis te observeren en behandelen.

Het NVIC ontving in de periode 2015-2019 ruim 3000 meldingen over acute blootstellingen aan gevaarlijke stoffen tijdens het werk. Het totaal aantal meldingen van arbeidsongevallen steeg in de periode 2015-2019 met 132 procent. Er was zeer waarschijnlijk sprake van een daadwerkelijke toename, want het totaal aantal NVIC-consultaties steeg in dezelfde periode met circa 5 procent (van 45.370 in 2015 naar 47.744 in 2019).^5,6 Medische professionals zijn niet verplicht om intoxicaties aan het NVIC te melden. Daarom zal het werkelijke aantal arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen in Nederland hoger zijn. Inhalatie van gevaarlijke stoffen vormt een belangrijke blootstellingroute (circa 1400 blootstellingen, waaronder frequent chloor, ammoniak, zwavelwaterstof en koolmonoxide). Ook huidcontact (circa 1000 blootstellingen) en oogcontact (circa 800 blootstellingen) zijn belangrijke blootstellingsroutes. Hierbij betreft het vaak contact met corrosiva, met name zuren en logen. Werknemers deden vaak een beroep op hun huisarts of kwamen terecht op de SEH na een arbeidsongeval met gevaarlijke stoffen. Onbekendheid met de gevaren van chemische stoffen en zorgen over de mogelijke gevolgen spelen hierbij waarschijnlijk een belangrijke rol. Dezelfde onbekendheid geldt waarschijnlijk ook voor de behandelend artsen, waardoor zij, ook bij slechts geringe klachten, frequent het NVIC raadpleegden. Bij het gros van de patiënten werd melding gemaakt van lichte tot matige gezondheidsklachten. Ernstige gezondheidseffecten werden minder frequent gerapporteerd. Arbeidsintoxicaties kunnen echter wel degelijk ernstiger verlopen en in geval van grotere incidenten tot aanzienlijke inzet van brandweer, politie en medisch personeel leiden. De beschrijving van een incident waarbij een gaslek optrad (zie kader hieronder) is hiervan een goed voorbeeld. Aan arbeidsintoxicaties kunnen verschillende oorzaken ten grondslag liggen. Dit kunnen technische oorzaken zijn, zoals storingen in apparatuur en al dan niet gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Daarnaast kunnen organisatorische zaken een rol spelen, zoals werkprocedures en opleiding van personeel. Een derde categorie betreft persoonlijke factoren, zoals alertheid, vermoeidheid en stress tijdens het werken met gevaarlijke stoffen.⁷

De jaarlijkse toename van het aantal gerapporteerde acute arbeidsintoxicaties is verontrustend. Preventie van dergelijke incidenten zou meer aandacht moeten krijgen. Daarvoor is allereerst een betere oorzakenanalyse nodig. Het voorkomen van kleine, op zich niet al te ernstige incidenten, kan van groot belang zijn in de preventie van grotere incidenten.

In Nederland zijn rapportages over alle typen arbeidsongevallen met name gebaseerd op het LIS en de NEA, waarin vooral gevallen met letsel, verzuim of overlijden beschreven worden.^1,2,3,4 Incidenten die niet leiden tot ernstig letsel of bezoek aan het ziekenhuis worden meestal niet meegenomen in de bovengenoemde rapportages. Op basis van de cijfers van het NVIC lijkt er sprake te zijn van onderrapportage van het totaal aantal acute arbeidsongevallen met chemische stoffen. Dit is grotendeels verklaarbaar door de opzet en doeleinden van de verschillende rapportagesystemen, zoals ook recent in een Zweeds onderzoek is aangetoond.⁸ Gegevens verzameld door het NVIC zijn daarom een belangrijke aanvulling op de bovengenoemde rapportages. Informatie over de blootstelling kan behulpzaam zijn bij de identificatie van stoffen met een verhoogd risico op beroepsmatige blootstelling, zoals ook geconcludeerd door vergiftigingencentra in Zweden en de VS.^9,10,11,12

Het aantal arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen gerapporteerd aan het NVIC is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dit is een verontrustende ontwikkeling, omdat kleine ongevallen een voorbode kunnen zijn van grotere incidenten. Er dient meer aandacht te komen voor de preventie van dergelijke incidenten op de werkvloer, onder meer door het uitvoeren van risico-evaluaties door werkgevers en scholing van personeel.

Het NVIC is gestart met een prospectief onderzoek om de aard en omstandigheden van arbeidsongevallen met gevaarlijke stoffen in kaart te brengen. Inzicht in de oorzaak van incidenten is essentieel bij de advisering van preventieve maatregelen om ongevallen op de werkvloer in de toekomst te voorkomen.