Vijf burn-outs per dag

Jurriaan heeft dertig jaar als bedrijfsarts in de onderwijssector gewerkt. Daar waren psychische klachten aan de orde van de dag: ‘Driekwart van de werknemers die ik zag, had psychische klachten. Ik zag vaak vijf mensen met een burn-out per dag. Dat werd alleen maar meer en meer.’ De traditionele aanpak kwam vaak te laat. ‘Mensen kwamen pas op mijn spreekuur als de problemen al zo groot waren dat ze bijna uitvielen. Dat frustreerde me enorm. Ik voelde me machteloos.’ Hij vond het zijn missie om daar iets aan te doen.

Op onderzoek!

‘Werk in het onderwijs staat al jaren op nummer één als het gaat om psychische belasting. Dat vond ik absurd. Ik ben toen vanuit mijn dubbele achtergrond – zowel medisch als organisatorisch – wetenschappelijk onderzoek gaan doen in het Amsterdam UMC, met Carel Hulshof, Judith Sluijter en Frederieke Schaafsma. Carel kende ik al heel lang. Hij zei ga “zelf met het onderwerp aan de gang, wij gaan het faciliteren”.’ De vraag was: hoe kun je mensen met een verhoogd risico op uitval bij PSA vroegtijdig in beeld krijgen? En hoe doe je dat op een manier die niet te veel tijd kost en zo effectief mogelijk is? Dat leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van de PSA-index.’

57 vragen in 15 minuten

‘Die ontwikkeling was een zoektocht naar voldoende zeggingskracht en naar efficiëntie. Ik zag dat bestaande vragenlijsten de essentie vaak met veel minder vragen konden meten. De 4DKL stelt 16 vragen over distress, terwijl de Distress Screener met drie vragen hetzelfde resultaat krijgt. Door de juiste vragen te kiezen is de PSA-index uiteindelijk een vragenlijst met 57 items geworden. Het invullen kost mensen nog geen kwartier. Het grote voordeel is, dat je in één keer een score hebt die aangeeft hoever iemand is in het proces op de weg naar uitval. Het onderliggende proces gaat als volgt: het begint met algemene stress, dan stijgt de herstelbehoefte, er ontstaat distress met klachten zoals een gespannen gevoel, piekeren en controleverlies. Uiteindelijk leidt het proces tot emotionele uitputting en uitval. Mensen met distress – maar ook daarvoor – kunnen at risk zijn: zij hebben een verhoogd risico op uitval. Als je pas ingrijpt bij uitputting, ben je te laat.’

Het mooiste dat er is

Jurriaan heeft ook ervaring met preventie van fysieke risico’s, maar zijn voorkeur ligt duidelijk bij psychische kant. ‘Ik heb jaren gewerkt met intima-media thickness echo om halsslagaderverkalking te visualiseren. Daarmee kan je leefstijl gaan aanpakken. Ik heb levens gered en mooie dingen gedaan. Maar toch, de omvang van de risico’s van psychosociale problemen is vele malen groter. Landelijk is 12,8% van de werknemers at risk, maar er zijn organisaties die boven de vijftig procent at risk zitten. Dat betekent dat je tientallen mensen kunt helpen om niet langdurig uit te vallen.’ Jurriaan vertelt dat hij vele duizenden PAGO’s heeft gedaan. Hij lette eerst ook op fysieke gezondheid, maar uiteindelijk heeft hij zijn aandacht helemaal gericht op de psychische gevolgen van PSA. ‘Het is een probleem met veel meer impact en je kunt er relatief makkelijk iets aan doen. Je kunt de mensen opsporen, bewust maken dat ze in actie moeten komen en ze dan faciliteiten bieden om er zelf mee aan de gang te gaan. Dat vind ik het mooiste dat er is.’

Dagdiensten

Jurriaan maakt graag reclame voor de PSA-index: ‘De ontwikkeling van de PSA-index en de toepassing ervan in de praktijk is verreweg mijn grootste succes. Zo hebben we het een keer ingezet bij een familie-transportbedrijf. Het verzuim lag daar rond de zeven procent en zij moesten er alles aan doen omdat niet hoger te laten worden. Er was dus een heel groot belang voor het bedrijf, daarom wilden ze heel graag meedoen. Er heerste bovendien een heel goede sfeer, waardoor de respons erg goed was, namelijk 95 procent. Door de PSA-index zagen we dat chauffeurs met snel wisselende, kortcyclische roosters het grootste risico op uitval hadden en mensen met alleen dagdiensten veel minder. De oplossing was simpel en werkgebonden: we pasten hun roosters aan. Het probleem was onmiddellijk opgelost. Verzuim nam een paar procent af, dat was een substantieel verschil. Het is een succesverhaal waar ik enorm trots op ben.’

Op weg naar uitputting

Waar ligt de verantwoordelijkheid voor het aanpakken van PSA? ‘Ik denk dat het een gedeelde verantwoordelijkheid is. De werkgever moet zorgen voor een cultuur waarin mensen zich goed voelen en waarin er ruimte is voor een gezonde werk-privébalans. Maar de werknemer heeft ook een eigen verantwoordelijkheid om te zorgen dat hij of zij in balans blijft. Als mensen zelf in actie komen om uitval te voorkomen, is dat een van de grootste voorspellers van succes.’ Jurriaan benadrukt dat daarom het vergroten van bewustzijn zo belangrijk is. ‘Als mensen eenmaal zien dat ze op weg zijn naar uitputting, dat er iets moet gebeuren, dan zie je dat ze heel snel weer in een goede gemoedstoestand komen. Driekwart van de mensen is vaak binnen drie maanden weer in orde.’ De werkgever kan hierin faciliteren, maar uiteindelijk is het de eigen actie van de werknemer die het verschil maakt.

Single session PSA

Wat als de werkgever op de rem staat? ‘In dat geval moet je alternatieve methoden toepassen om de werknemers te helpen. Toch een interventie doen, bijvoorbeeld door iemand te helpen in slechts één gesprek. De single session therapy, in Nederland geïntroduceerd door Heleen van Empel, is heel geschikt.’

Maatschappij

Welke verklaring heeft Jurriaan voor de toename van psychische klachten? ‘Burn-out is niet alleen werkgerelateerd. Het is vooral een maatschappelijk thema. De grootste oorzaak is dat er steeds hogere eisen aan mensen worden gesteld in combinatie met wat ze zelf allemaal willen. Op een gegeven moment houd je het niet meer vol. Vooral jongere generaties komen vaak in de problemen. Als maatschappij moet je dat anders aanpakken. Mijn slogan zou zijn: ga met elkaar in gesprek over de druk die mensen nu ervaren. In Nederland is de gemiddelde hersteltijd van een burn-out 49 weken, dus alles wat je kunt doen om dat niet te laten gebeuren, is pure winst. Dat kun je dus ook doen door een licentie bij mij af te nemen en te zien dat je te hoog scoort, en dan actie te ondernemen. Of je er nu één of tienduizend bestelt, alles is mogelijk.’

Erik Rodrigues Pereira is bedrijfsarts bij De nieuwe arts. Contact: e.pereira@denieuwearts.nl