Arbeidsparticipatie is belangrijk voor de gezondheid en kan psychische problematiek verminderen.1 Daarom heeft Zorginstituut Nederland Arbeid als Medicijn opgenomen als een van de 30 kwaliteitsstandaarden. Deze generieke module is ontwikkeld om de zorg voor mensen met psychische problemen te verbeteren door het onderwerp werk een structurele plaats te geven en bespreekbaar te maken in de behandeling en begeleiding. De module brengt een gesprek over werk op gang tussen mensen met psychische problemen en betrokken professionals.
Aanleiding
De Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (RVS) concludeerde in 2015 dat de reguliere zorg vooral gericht is op het verbeteren van de gezondheidsuitkomsten. Dit komt terug in de huidige opleiding, de richtlijnen en de financiering. De reguliere zorg houdt naar de mening van de RVS onvoldoende rekening met het belang van participatie, zowel voor de patiënt als voor de maatschappij. Daardoor verzuimen patiënten mogelijk onnodig lang van hun werk.2
Uitgangspunt
Werk is belangrijk voor mensen.3 Werk kan psychische problemen verminderen. Werken draagt bij aan sociale integratie en maatschappelijke participatie, biedt ontplooiingsmogelijkheden en levert politieke en maatschappelijke invloed op.
Voor mensen die niet in een regulier bedrijf betaald werk kunnen verrichten, kan van het verlenen van mantelzorg of het verrichten van vrijwilligerswerk een vergelijkbaar positief effect uitgaan.
Maar werk kan ook een oorzaak zijn bij het ontstaan en voortduren van psychische stoornissen. Het (jarenlang) geen werk hebben of het na studie niet aan het werk kunnen komen kan psychische problematiek versterken of zelfs veroorzaken.
Het is daarom belangrijk om de invloed van werk te bespreken in de behandeling.4
Wat houdt de module Arbeid als Medicijn in?
De module helpt bij het op gang brengen van het gesprek over werk tussen mensen met psychische problemen en hun behandelaar en/of andere betrokken professionals. Gebruik van de module bevordert het inzicht in de rol die werk heeft voor betrokken patiënt bij zijn of haar herstel. Zo wordt duidelijk of werk relevant is in het herstelproces en of werk bij het herstel een ondersteunende of juist een belemmerende factor is.
Gebruik van de module structureert in het gesprek tussen patiënt en hulpverlener de aandacht voor de (positieve of negatieve) invloed van werk op het herstel. De module bevat onder andere de gespreksleidraad Arbeid als Medicijn, die dient om het gesprek tussen patiënt en hulpverlener op gang te brengen en te ondersteunen. In de gespreksleidraad worden vragen gesteld, informatie verstrekt en voorlichting gegeven. Daardoor krijgt de patiënt meer grip op de eigen situatie.
De vragen in het stroomschema (figuur 1) kunnen in de ggz worden ingezet om een eerste indruk te krijgen van de mate waarin werk van invloed is op de gezondheid en het herstel van betrokken patiënt. Gebruik van deze vragen maakt het mogelijk (dreigende) arbeid gerelateerde gezondheidsproblemen te signaleren en arbeid in te zetten bij bevordering van herstel. Ze worden gebruikt om te bepalen of de leidraad kan worden ingezet. De vragen zijn geformuleerd op basis van de ervaringen en aandachtspunten die werden uitgewisseld in de bij de ontwikkeling betrokken kern- en klankbordgroep.5
Figuur 1
: Stroomschema
Bron: Samenvattingskaart generieke module6
Gespreksleidraad
De gespreksleidraad Arbeid als Medicijn is bedoeld om tijdens de intake en de behandeling gericht aandacht te besteden aan de rol van arbeid bij het ontstaan, het voortduren en het herstel van psychische problemen. Inzet van de gespreksleidraad geeft antwoord op de vraag of werk een rol speelt bij de psychische klachten van de betrokken patiënt en zo ja, welke. Als werk een rol speelt, wordt duidelijk of dat werk het herstel ondersteunt of belemmert. De leidraad geeft inzicht in de verschillende thema’s die spelen bij het behouden, hervatten en vinden van werk. Met dit inzicht kunnen passende vervolgstappen worden gezet. Hierbij kan gedacht worden aan het inwinnen van advies bij een arboprofessional en beoordeling of begeleiding vanuit de arbozorg.7
Betekenis van de module
Nu Arbeid als Medicijn als generieke module is opgenomen in het register van kwaliteitsstandaarden, is helder dat we in Nederland aandacht voor werk in de reguliere behandeling zien als goede geestelijke gezondheidszorg. De factor werk neemt vanaf nu in de zorg voor mensen met psychische problemen een structurele plaats in.
Hulpverleners in de ggz gaan nu met deze module bij de behandeling van de ziekte ook de factor werk van de patiënt meenemen. Dit is nu een gedeelde verantwoordelijkheid geworden en staat niet ter discussie: werk is belangrijk en heeft een rol binnen de behandeling in de ggz.
Sociaal-geneeskundigen zijn gewend om in hun handelen verder te kijken dan het diagnose-therapiemodel. Zij kijken ook naar de context van hun cliënt of populatie, bijvoorbeeld met behulp van het ICF-model (International Classification of Functioning, Disability and Health). Voor bedrijfs- en verzekeringsartsen is de factor werk een belangrijk onderdeel van deze context.
Figuur 2
: Kern van de leidraad vormt het onderstaande overzicht van de thema’s die van belang zijn in het gesprek over werk8
Bij elk thema zijn in de gespreksleidraad verdiepende vragen opgenomen
Betekenis voor de bedrijfsarts
Wanneer in het werk knelpunten bestaan, bijvoorbeeld omdat het niet passend is of omdat er iets aan de hand is op het gebied van de vijf W’s (werktaken, werkdruk, werktijden, werkhouding en werkplek) dan kan dit impact hebben op de gezondheid van de medewerker. Bedrijfsartsen zijn gewend om op deze vijf factoren te sturen. Het is heel goed dat nu ook andere professionals hieraan aandacht gaan besteden. De gespreksleidraad Arbeid als Medicijn kan helpen om invulling te geven aan deze factoren. Ook cliënten zelf kunnen hiermee het gesprek over werk in gang zetten nu zij weten dat de professionals binnen de ggz deze factor meenemen. Dit kan heel goed leiden tot een verbeterde samenwerking en het samen verantwoordelijkheid nemen tussen ggz-zorgverlener en bedrijfsarts. De kans op terugkeer naar werk en behoud van werk zal daardoor toenemen. De ggz kan een belangrijke rol gaan spelen om participatie in werk te bevorderen en de bedrijfsarts kan de cliënt in staat stellen om de benodigde en passende zelfregie door te voeren.
Betekenis voor de verzekeringsarts
Het werk en het verkrijgen van een indruk van de belasting van het werk van de cliënt is een standaard onderdeel in de verzekeringsgeneeskundige beoordeling. De verzekeringsartsen worden de laatste jaren getraind in het voeren van een beoordelingsgesprek met de cliënt volgens de BGB-Methode (Belastbaarheid Gericht Beoordelingsgesprek9). Deze BGB-methode geeft structuur aan het gesprek dat de verzekeringsarts met de cliënt heeft.
Direct na de introductie volgt het onderdeel werk. Het gaat dan om aspecten van werk als: aard en duur dienstverband, werkinhoud, zware onderdelen van werk, werksfeer, werk voor en na uitval door ziekte en plannen met betrekking tot werkhervatting.
De gespreksleidraad Arbeid als Medicijn kan een goede aanvulling zijn op de aspecten die bij gebruik van de BGB-methode aan de orde komen. Deze leidraad is specifiek ontwikkeld voor cliënten met psychische klachten en gaat nog een stap verder door in te gaan op de betekenis van werk voor de cliënt met psychische klachten.
De richtlijn Psychische Problemen voor Bedrijfsartsen en Verzekeringsartsen 201910 kent een aantal hulpmiddelen voor de bedrijfsarts of de verzekeringsarts zoals hulpmiddel 2: Gespreksadviezen voor de bedrijfsartsen en de verzekeringsartsen. De boodschap in dit hulpmiddel is niet anders dan die uit de leidraad Arbeid als Medicijn. Namelijk: ga in op de betekenis van werk voor de cliënt.
De leidraad Arbeid als Medicijn draagt hiermee bij aan de aanbevelingen uit de Richtlijn Psychische problemen. De samenwerking tussen de bedrijfsarts, verzekeringsarts en de behandelende sector (ggz) zal met de leidraad Arbeid als Medicijn versterkt kunnen worden. Vooral waar het gaat om de afstemming van elkaars visie op de rol van werk voor de betreffende cliënt.
Betekenis voor de arbeidsdeskundige
De factor werk kan ondersteunend dan wel belemmerend zijn. Echter de gevolgen van een te lange periode zonder werk leidt tot een te grote afstand tot de arbeidsmarkt. Voor de arbeidsdeskundige is het daarom van belang om tijdig goed in kaart te brengen (eventueel in overleg met ggz en verzekeringsarts) wat het participatieprobleem is en hoe belemmerende factoren kunnen worden opgeheven. In de beeldvorming moet helder worden wat maakt dat iemand zijn laatst verrichte werk niet of nog maar ten dele kan uitvoeren. Op basis van restmogelijkheden kan dan ingezet worden op een duurzame werkhervatting. Het werk moet bij aanvang geschikt zijn en passen binnen de krachten en bekwaamheden van een cliënt. Gedegen onderzoek naar de passendheid van een functie is essentieel om een nieuwe of eerste werkhervatting voor een kwetsbare cliënt tot een succes te maken voor de lange termijn. Een Individuele Plaatsing en Steun (IPS)-traject is een van de interventies die mensen met een psychische aandoening ondersteunt bij het vinden en behouden van betaald werk.
De generieke module Arbeid als Medicijn ondersteunt de arbeidsdeskundige in zijn werk om bij een cliënt arbeid op een constructieve manier onder de aandacht te brengen. Nu ook de ggz meer aandacht heeft voor het zo vroeg mogelijk bespreken van arbeid als medicijn, kan de arbeidsdeskundige, mogelijk in overleg met de ggz, snel doorpakken. Er zijn al veel geslaagde IPS-trajecten ingezet waar op deze manier succesvol is samengewerkt tussen ggz en de arbeidsdeskundige. Mooi om daar door middel van deze module verder invulling aan te geven.
Voor wie?
De module kan ingezet worden door bedrijfsartsen, verzekeringsartsen, arbeidsdeskundigen, bedrijfsmaatschappelijk werkers, arbeids- en organisatiedeskundigen huisartsen, praktijkondersteuners huisartsen geestelijke gezondheidszorg (POH-GGZ), behandelaars in de generalistische basis ggz (GB GGZ) en gespecialiseerde ggz (S GGZ) en andere betrokken professionals.11
Na de ontwikkeling van de generieke module Arbeid als Medicijn en het opnemen van de module in het Register, is het nu tijd om er daadwerkelijk in de praktijk mee aan de slag te gaan. Bedrijfsartsen, verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen kunnen hier een belangrijke rol in spelen door de cliënt te wijzen op deze module en de module zelf in te zetten.
Literatuur
1.
Waddell G, Burton AK. (2006). Is work good for your health and well-being. Published by TSO (The Stationery Office)
2.
Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. (2015). Doorwerken en gezondheid. 35-36.
3.
Waddell G, Burton AK. (2006). Is work good for your health and well-being. Published by TSO (The Stationery Office)
8.
https://www.ggzstandaarden.nl/uploads/side_products/f9db76e966b0ff944d666934a347db9a.pdf
9.
J. Spanjer, The Disability Assessment Structured Interview, Proefschrift 2010
