Handletsel wordt vaak veroorzaakt door ongevallen; zowel verkeers- als bedrijfsongevallen. Met name wanneer er met machines gewerkt wordt lopen de handen gevaar. Soms leiden ongevallen tot onmiddellijke traumatische amputaties van (delen van) vingers of hand, soms besluit de chirurg in tweede instantie tot amputatie wanneer het letsel te ernstig is om het ledemaat te kunnen redden. Het aantal mensen dat jaarlijks een hand- of armamputatie ondergaat is veel kleiner dan het aantal dat een (deel van) een been, voet of teen moet missen; in Nederland slechts enkele tientallen per jaar.¹

Tijdens de eerste periode van operatief ingrijpen, immobilisatie en herstel zijn mensen met handletsel meestal tijdelijk volledig beperkt voor het gebruik van de aangedane hand en -vingers. Dan volgt een periode van handtherapie, tijdens welke kracht en beweeglijkheid geleidelijk wordt opgebouwd. In die periode zal een slachtoffer met hand- en/of vingerletsel nog steeds geheel of gedeeltelijk beperkt zijn voor bepaalde handgrepen, afhankelijk van de locatie en de uitgebreidheid van het letsel. De belastbaarheid wordt opgebouwd en waar nodig c.q. mogelijk worden prothesen dan wel orthesen aangemeten. Voor actuele revalidatiemogelijkheden kan de Werkgroep Amputatie en Prothesiologie van de arm (WAP-A)² geraadpleegd worden. Deze werkgroep heeft als doel onderlinge uitwisseling van informatie op het gebied van arm/hand-amputaties en prothesiologie en verbeteren van de kwaliteit van zorg.

Wanneer er een zogenaamde medische eindsituatie is ingetreden, dat wil zeggen het moment dat er een maximale medische verbetering is bereikt en een persoon is uitbehandeld, kan er worden overgaan tot het bepalen van het percentage blijvende invaliditeit (ook: ‘percentage BI’ of kortweg: ‘BI’ genoemd) en het vaststellen van de blijvende beperkingen. Op basis van het BI wordt de financiële compensatie voor het letsel berekend. Indien op een eigen ongevallenverzekering geclaimd wordt, is de hoogte daarvan mede afhankelijk van het verzekerde bedrag. Naast de uitkering gebaseerd op het BI worden ook de beperkingen gecompenseerd; alle verlies aan verdienvermogen, mogelijkheden tot zelfzorg, huis- en tuinonderhoud en ADL dientengevolge worden door de verzekeraar meegeteld; meestal een groter onderdeel van het totaalbedrag dan het BI. Het bepalen van het BI wordt in de private sector vrijwel altijd middels een onafhankelijke expertise gedaan. Dit niet alleen omdat de medische broninformatie uit de behandelende sector niet altijd toereikend is om deze berekening te kunnen maken, maar ook vanwege de specialistische aard van deze beoordeling. Een slachtoffer met handletsel wordt dan naar een plastisch chirurg of een handchirurg gestuurd, die middels diverse tests de beweeglijkheid, kracht en gevoeligheid van de vingers en hand in kaart brengt. Op basis van alle feiten worden dan het percentage BI en de blijvende beperkingen vastgesteld. Dit percentage is gebaseerd op de AMA-Guide, om precies te zijn: AMA Guides to the Evaluation of Permanent Impairment,³ alweer in de zesde druk verkrijgbaar. Bij dit Amerikaanse boekwerk heeft de Nederlandse Orthopaedische Vereniging (NOV) een Leidraad⁴ geschreven. De leidraad is bedoeld om helderheid te verschaffen op punten waarop vanuit de AMA-Guides verwarring kan ontstaan. Waar het standpunt van de NOV afwijkt van hetgeen in de AMA-Guides wordt aangegeven, wordt dit in de leidraad verhelderd. De leidraad van de NOV prevaleert in een dergelijk geval boven de AMA-Guides, zo stelt de NOV in de inleiding bij deze leidraad. Ook plastisch chirurgen maken bij hun expertises gebruik van deze leidraad voor de bepaling van het percentage blijvende invaliditeit bij handletsel.

Handletsels, met name amputaties, hebben niet alleen lichamelijke beperkingen tot gevolg, maar kunnen ook voor psychische klachten zorgen.⁵ Emoties zoals rouw en schaamte komen vaak voor en kunnen negatieve invloed hebben op terugkeer naar werk en in sociale rollen.⁶ Psychosociale aanpassing op het letsel kan worden beïnvloed door de pijnervaring, het vermogen om weer deel te nemen aan waardevolle rollen en activiteiten en het hebben van een ondersteunend sociaal netwerk. De patiëntenvereniging voor mensen met een amputatie vervult hierin ook een behoefte.⁷ Slachtoffers van traumatische amputaties lopen het risico op pathologisch verdriet. Isolement en somberheid kunnen daardoor secundaire gevolgen van handletsel zijn. Belangrijk is om de psychologische impact van dergelijk trauma te beperken en sociale- en re-integratie in werk te bevorderen, daarbij aandacht bestedend aan tekenen van slechte aanpassing, zoals hand-verbergend gedrag.

Tabel 1, behorend bij casus 1.