19 sep 2022
Opslaan

Artikel bewaren

Je hebt een account nodig om artikelen in je profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

Knipperlichtentool PSR op het werk

Evelien Van Rafelghem
Ellen Delvaux
In België is onder de auspiciën van de Federale Overheid van Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) een praktisch instrument ontwikkeld ter ondersteuning van onder meer arbeidsartsen en hun multidisciplinaire teams die psychosociale risico's op het werk opvolgen.
Psychosociale risico’s op het werk (PSR’s) worden gedefinieerd als ‘de kans dat één of meerdere werknemers psychische schade ondervinden die al dan niet kan gepaard gaan met lichamelijke schade, ten gevolge van een blootstelling aan de elementen van de arbeidsorganisatie, de arbeidsinhoud, de arbeidsvoorwaarden, de arbeidsomstandigheden en de interpersoonlijke relaties op het werk, waarop de werkgever een impact heeft en die objectief een gevaar inhouden’. PSR’s omvatten dus professionele risico’s die de werknemers psychische en lichamelijke schade kunnen berokkenen. PSR’s kunnen ook een impact hebben op de veiligheid op de werkvloer en het goed functioneren van ondernemingen. Stress, pesterijen, burn-out, zelfmoord, alcohol- en drugsmisbruik zijn de meestgekende gevolgen van deze risico’s die een belangrijke kost kunnen betekenen voor werknemers, ondernemingen en de maatschappij in het algemeen.1

Praktisch instrument

De Knipperlichtentool Psychosociale Risico’s is een instrument dat ondernemingen kunnen gebruiken om gevolgen van PSR’s in hun onderneming op te sporen. De Knipperlichtentool kan gebruikt worden vanuit twee doelstellingen:

  • Prescreening: wanneer ondernemingen nog aan de start staan van hun beleid rond psychosociaal welzijn, kan het instrument gebruikt worden om na te gaan of er mogelijke gevolgen van PSR’s aanwezig zijn en om deze bespreekbaar te maken.
  • Monitoring: wanneer ondernemingen al eerste stappen hebben ondernomen in het opzetten van een psychosociaal welzijnsbeleid, kan het instrument gebruikt worden om de evolutie van verschillende indicatoren te monitoren over de tijd en zo ook de gevolgen van PSR’s in de eigen onderneming.
Belangrijk is dat de Knipperlichtentool PSR geen risicoanalyse psychosociale aspecten is, een wettelijk opgelegde verplichting waaraan alle ondernemingen in België onderworpen zijn. Een risicoanalyse psychosociale aspecten brengt niet alleen de gevolgen van PSR’s in kaart, maar detecteert ook de PSR’s zelf en dit op vijf verschillende arbeidsdomeinen, namelijk arbeidsinhoud (bv. rolduidelijkheid), arbeidsvoorwaarden (bv. verlof- en uurregeling), arbeidsomstandigheden (bv. fysieke belasting), arbeidsrelaties (bv. conflicten) en arbeidsorganisatie (bv. organisatiestructuur). De Knipperlichtentool PSR geeft vooral een indicatie van hoe ernstig het probleem is door a) de aanwezigheid van gevolgen van PSR’s in kaart te brengen en b) hier een kleurindicatie aan te koppelen: groen: weinig problemen, oranje: waarschuwingssignaal, rood: alarm.

Instrument nodigt uit tot participatieve aanpak

De verschillende modules van de Knipperlichtentool PSR kunnen worden ingevuld door een beperkte groep personen die representatief zijn voor de onderneming, met behulp van de gebruikersgids en infofiches in de modules:

  • De gebruikersgids en infofiches helpen ondernemingen aan de slag te gaan met de Knipperlichtentool PSR en gidsen hen door het bijbehorende traject.
  • Module 1 omvat een eerste snelle beoordeling, gebaseerd op objectieve en cijfermatige indicatoren. In functie van de verkregen resultaten wordt al dan niet aanbevolen om Module 2 in te vullen.
  • Module 2 omvat een diepgaandere, kwalitatieve analyse, waarbij de interne werkgroep zelf een score kan toekennen, rekening houdend met de sector, de grootte en de specifieke kenmerken van de onderneming.
  • De geïntegreerde module richt zich voornamelijk tot ondernemingen die reeds verder staan in de opzet en uitwerking van hun welzijnsbeleid en het instrument willen gebruiken voor een systematische opvolging van dit beleid. Deze module combineert de indicatoren uit module 1 en 2 (zie kader hiernaast).

Preventieadviseur

De Knipperlichtentool PSR kan gebruikt worden in alle ondernemingen, ongeacht de sector waarin deze actief zijn. Grotere ondernemingen kunnen hun analyse aan de hand van het instrument ook tot een gedetailleerder niveau uitbreiden (bv. afdelingsniveau). Er is een beslisboom (zie hierboven) die ondernemingen helpt te beslissen op welke manier de Knipperlichtentool PSR te gebruiken.

https://static-content.springer.com/image/art%3A10.1007%2Fs12498-022-2013-6/MediaObjects/12498_2022_2013_Fig1_HTML.jpg
In België werken arbeidsartsen nauw samen met specialisten in de arbeidsveiligheid (bv. ingenieurs), ergonomie (bv. ergonomen), industriële hygiëne (bv. toxicologen) en psychosociale aspecten van de arbeid (bv. arbeidspsychologen).
Het is vaak de preventieadviseur psychosociale aspecten die in ondernemingen met de Knipperlichten PSR’s aan de slag zal gaan.

Evaluatie en update, 5 jaar na de ontwikkeling

In de periode 2018-2020 werd de originele Knipperlichtentool PSR van een update voorzien binnen het onderzoeksproject ‘Onderzoek over het gebruik van de Knipperlichtentool PSR’.2Dit project bevat volgende doelstellingen:

1. Ondernemingen begeleiden bij het gebruik van de Knipperlichten PSR’s om psychosociale risico’s op te sporen en bij het beslissen welke verdere stappen er best genomen worden (bv. opstellen actieplan en/of uitvoeren risicoanalyse psychosociale aspecten).

2. Observeren wat er goed en minder goed loopt in dit proces en op basis hiervan een gids met goede praktijken opstellen.

3. Aanbevelingen formuleren om de tool te verbeteren op basis van de ondervonden moeilijkheden tijdens het gebruik van de tool (zowel naar inhoud als naar vorm).

De Knipperlichtentool PSR werd voorzien van aanbevelingen en een update door de Externe Diensten voor Preventie en Bescherming op het werk (IDEWE en CESI).

Op basis van begeleidingsprocessen, intervisiesessies met preventieadviseurs psychosociale aspecten en bijkomende input van experten in preventie van PSR’s werd:

  • de papieren versie van het instrument inhoudelijk en vormelijk herwerkt (modules en infofiches);
  • een digitale versie in Excel-formaat ontwikkeld met oog op het vereenvoudigen van het encoderen van de indicatoren;
  • naast de twee reeds bestaande aparte modules, de bijkomende geïntegreerde module ontwikkeld;
  • een gebruikersgids ontwikkeld met goede praktijken en aanbevelingen bij gebruik van de Knipperlichten PSR’s.
Het onderzoeksteam bestond uit onderzoeksmedewerkers en preventieadviseurs psychosociale aspecten om de link tussen onderzoek en praktijk te verzekeren. Het project werd gefinancierd door de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid in samenwerking met de FOD WASO.

Toegepast binnen Belgische ondernemingen

Binnen het onderzoeksproject werden 32 Belgische ondernemingen, uit verschillende regio’s en sectoren en van verschillende groottes, begeleid bij het gebruik van de Knipperlichtentool PSR.
De begeleiding kon 2 vormen aannemen: een persoonlijke begeleiding of een train-de-trainer-sessie. De meerderheid van de ondernemingen koos voor een persoonlijke begeleiding, waarbij de preventieadviseur psychosociale aspecten een voorbereidend overleg had met de contactpersoon van de onderneming, deelnam aan de vergaderingen in werkgroep en waakte over de evaluatie van de indicatoren en het traject bij afloop van het proces.
Eén van de ondernemingen die werden begeleid is Huize Levensruimte. Hun interne preventieadviseur, Jo Vandenbergh, zegt hierover:
‘De meerwaarde van de Knipperlichtentool PSR zit voor ons in de dialoog die op gang kwam vanuit verschillende invalshoeken. Deze ging onder meer over de impact op het team van afwezigheden wegens ziekte van lange, maar ook van korte duur. Ingaan op de gevolgen hiervan, gaf ons de aanzet om een ziekteverzuimbeleid te ontwikkelen voor Huize Levensruimte.’

Tips voorafgaand aan gebruik Knipperlichtentool

Voordat aan de slag wordt gegaan met de Knipperlichtentool PSR is het raadzaam om eerst de gebruikersgids en infofiches door te nemen. Belangrijke adviezen:

  • Kader het instrument in het eigen psychosociaal welzijnsbeleid (bv. prescreening of monitoring).
  • In geval van gebruik van de tool als monitoring, bekijk de mogelijkheid voor interne benchmarking (bv. evolutie over verschillende jaren, vergelijking tussen afdelingen).
  • Het instrument is breed inzetbaar en kan op niveau van de onderneming nog verder geconcretiseerd en aangepast worden op maat van de onderneming indien nodig (bv. keuze subindicatoren, eigen definities van indicatoren). Maak hier gebruik van.
  • Creëer draagvlak binnen de onderneming.
  • Heb voldoende aandacht voor het samenstellen van een goede en representatieve werkgroep.

  • Ga projectmatig te werk, met een goede voorbereiding en aandacht voor het traject na gebruik van de Knipperlichtentool PSR.

    Referenties

1. Psychosociale risico’s op het werk. (n.d.). Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. werk.belgie.be/nl/themas/welzijn-op-het-werk/psychosociale-risicos-op-het-werk

2. 2020 – Onderzoek over het gebruik van de Knipperlichtentool PSR. (n.d.). Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. werk.belgie.be/nl/onderzoeksprojecten/2020-onderzoek-over-het-gebruik-van-de-knipperlichtentool-psr

Indicatoren en mogelijkheden

In totaal kunnen er 18 indicatoren besproken worden. Voor 17 van de 18 indicatoren kunnen cijfermatige gegevens worden verzameld en ingeven in de Excel-tool. De 18de indicator, ‘psychosociaal welzijnsbeleid’, dient enkel besproken te worden. Volgende indicatoren kunnen besproken worden:

1. Arbeidsongevallen
2. Absenteïsme wegens ziekte
3. Re-integratie
4. Verloop (turnover)
5. Interne personeelsmutaties
6. Procedures n.a.v. disfunctioneren
7. Verzoeken psychosociale interventie
8. (Pogingen tot) zelfdoding met een ondernemingsgebonden oorzaak
9. Stakingen, collectieve werkonderbrekingen en vergelijkbare acties
10. Mogelijks schokkende gebeurtenissen voorgevallen op de arbeidsplaats
11. Emotionele incidenten
12. Groepsconflicten
13. Ongewenst gedrag derden
14. Functioneringsproblemen ten gevolge van middelengebruik
15. Structuurverandering binnen de onderneming
16. Musculoskeletale aandoeningen (MSA)
17. Respect voor diversiteit in de onderneming
18. Psychosociaal welzijnsbeleid

Elke indicator heeft een afzonderlijk tabblad, waarbinnen alle informatie over deze indicator wordt verzameld.

Binnen zo’n tabblad kunnen de volgende onderdelen onderscheiden worden:

1. Definitie / beschrijving van de indicator
2. Definitie / beschrijving van de subindicatoren + berekeningen
3. Waar kunt u de gegevens vinden?
4. Korte bespreking: Wat werd in de taakgroep besproken over de desbetreffende indicator?
5. Waarde-oordeel: Hoe beoordeelt u de indicator, rekening houdend met de verzamelde informatie en de bespreking?
6. Welke acties kan u mogelijk plannen in het kader van deze indicator?
7. Links naar meer informatie

Geef je reactie

Om te kunnen reageren moet je ingelogd zijn. Heb je nog geen
account, maak dan hieronder een account aan.
Lees ook de spelregels.