Incidenten van intimidatie op de werkvloer en #metoo haalden de pers in België en Nederland. Werkgevers dienen hun personeel te beschermen. De Combat Harassment Tool (CHAT) kan helpen om grensoverschrijdend gedrag in kaart te brengen en aan te pakken.
De voorbije jaren werd een groeiend bewustzijn gecreëerd over ongewenst gedrag op de werkvloer en de ernstige gevolgen ervan. Zulke gedragingen variëren van geweld tot pesterijen en seksuele intimidatie. Zij treffen zo’n 20 procent van de werknemers wereldwijd (International Labour Organisation, 20221) en schaden hun welzijn en gezondheid (Yang et al., 20143). Europese, Belgische en ook Nederlandse wetgeving benadrukt dan ook de noodzaak voor bedrijven om deze gedragingen te identificeren en preventieve maatregelen te nemen. Zij manen werkgevers aan om het psychosociale, mentale welzijn van hun personeel te beschermen met een gezond sociaal klimaat. De Combat Harassment Tool (CHAT) helpt hierbij. CHAT brengt niet alleen het sociale klimaat in kaart, maar ook haar belangrijkste oorzaken en het mentale onwelzijn van medewerkers. Zo krijgen gebruikers enerzijds inzicht in de aanwezigheid van ongewenst gedrag en haar rol in onwelzijn bij het personeel. Daarnaast biedt het inzicht in welke factoren in de werkomgeving aangepakt moeten worden om toe te werken naar een positiever klimaat. De arbeidsarts kan CHAT bijvoorbeeld inzetten bij vermoedens van grensoverschrijdend gedrag.
Uitdagingen met bestaande tools
De praktijk kent heel wat instrumenten. Tal van instrumenten zijn ontwikkeld door instanties met een meer commerciële benadering en niet op basis van een wetenschappelijk onderzoeksprotocol. Als gevolg hiervan ontbreekt het bij veel van hen aan een degelijke onderbouwing in termen van hun psychometrische kwaliteiten. Ze missen een valideringsprocedure en maken gebruik van verouderde of ontoereikende statistische methoden. Zo ontstaan detectieproblemen en wordt onnauwkeurige feedback gegeven.
De wetenschappelijke tools, die wel proberen te voldoen aan psychometrische en statistische eisen, zijn vaak langdurig, tijdrovend en kostelijk. Ze behelzen een proces van vele maanden: zelfs na de bevraging kunnen de resultaten nog weken tot maanden op zich laten wachten. Een dergelijk lange tijdspanne bemoelijkt een snel ingrijpen door middel van interventies.
Aandachtspunten
Grensoverschrijdend gedrag schaadt het welzijn en de gezondheid van werknemers, preventie is essentieel.
De Combat Harassment Tool (CHAT) is een wetenschappelijk gevalideerd instrument die organisaties hierbij kan helpen.
CHAT bevat een beknopte bevraging die resulteert in een automatisch feedbackrapport voor de beheerder.
Arbeidsartsen kunnen CHAT inzetten bij vermoedens van grensoverschrijdend gedrag en om dit bespreekbaar te maken.
Wat?
Diagnose op groepsniveau.
Detectie van ongewenst gedrag op het werk, oorzaken en mentale klachten.
Beknopte tijd en middelen.
Automatische feedback.
In eigen beheer.
Basis voor gesprek.
Wanneer?
Bij vermoedens van grensoverschrijdend gedrag.
Om de vinger aan de pols houden.
Om laagdrempelig het sociale klimaat in kaart te brengen.
Om sociale relaties bespreekbaar te maken in de organisatie.
Om zicht krijgen op stressoren en mentale klachten.
Praktisch
Toegang aanvragen via .
Kosten: 400 tot 4000 euro op basis van de organisatiegrootte.
Het jaarabonnement voorziet in ongelimiteerd gebruik.
Het ondertekenen van de overeenkomst voor de facturatie vanuit KU Leuven.
Meer informatie: chat@kuleuven.be.
CHAT = een wetenschappelijk onderbouwd antwoord
Om bovenvermelde problemen op te vangen, ontwikkelden we in een driejarig onderzoeksproject gefinancieerd door de KU Leuven: ‘CHAT’. CHAT is een online instrument dat valide en kort is, adequate statistieken toepast en na het aflopen van de survey directe feedback kan geven.
Om CHAT te ontwikkelen, startten we met een grondige wetenschappelijk literatuurstudie. We identificeerden alle potentiële risicofactoren van grensoverschrijdend gedrag en de gevalideerde metingen ervan. We lijstten hiernaast diverse mentale gevolgen op van dit gedrag, samen met hun gevalideerde assessments. Ook detecteerden we de meest beknopte valide metingen voor geweld, pesterijen en ongewenste intimiteiten op het werk. In een tweede fase, voerden we een pilootstudie uit bij 354 werknemers om de psychometrische eigenschappen van de voorlopige vragenlijst te beoordelen. We selecteerden de meest betrouwbare en correcte vragen. Daarna zijn in twee fasen gegevens verzameld van 7.648 werknemers om de meest prominente oorzaken, of ook risicofactoren, van ongewenst gedrag te identificeren. Burn-out werd vastgesteld als een belangrijk mentaal gevolg. Met behulp van profielanalyses groepeerden we de verschillende vormen van ongewenst gedrag in een veilige (groene), aandachts- (oranje) en gevarenzone (rood). Ook burn-out ontving een kleurencodering. Dit biedt gebruikers van CHAT inzicht in de verdeling van de bevraagde werknemers in deze zones. Van de belangrijkste risicofactoren berekenden we eveneens hun drempelwaarden. Een groene score geeft aan dat de risicofactor prima scoort, oranje vraagt om aandacht en rood wijst op urgentie. In een laatste stap verzamelden we input van 27 belanghebbenden uit de praktijk om het instrument vorm te geven. Met dit alles is een online tool geprogrammeerd waarmee organisaties de methodiek kunnen toepassen en beheren.
De gehanteerde kleurencodering bij burn-out.
Agressie-casus spoedafdeling ziekenhuis
De spoedafdeling van een regionaal ziekenhuis staat onder druk vanwege toenemende stress en een alarmerende toename van agressie-incidenten. Ondanks een eerdere ziekenhuisbrede enquête bleven concrete aanpassingen binnen de spoedafdeling uit. Met 63 medewerkers kiest de afdeling voor CHAT om de problemen gedetailleerder te benoemen en aan te pakken.
Uit het rapport op basis van 59 deelnemers blijken werkdruk en persoonlijke conflicten in de kritieke gevarenzone. Agressie vormt een groot probleem: bijna een kwart van de werknemers is slachtoffer, terwijl tweederde er af en toe mee te maken heeft, voornamelijk door externe partijen veroorzaakt. Bovendien is 7 procent slachtoffer van pesterijen, vooral door interne bronnen. Vervolggesprekken onthullen dat alcohol- en drugsgebruik bij patiënten vaak leidt tot agressie, naast frustraties over wachttijden en de drukte op de afdeling. Deze spanningen resulteren in een werkomgeving waar medewerkers zich op elkaar afreageren.
Als reactie neemt de afdeling enkele maatregelen, zoals het vereenvoudigen van het inschrijfsysteem aan de receptie, het verstrekken van informatiefiches voor patiënten in de wachtruimte, het aannemen van extra logistiek personeel en het investeren in een open communicatieklimaat.
CHAT-gebruikersportaal
Via het gebruikersportaal van de toolomgeving kunnen in drie talen surveys worden gegenereerd: Nederlands, Frans en Engels. Deze CHAT-vragenlijst meet de aanwezigheid van zeven risicofactoren binnen de werkomgeving, namelijk:
1. rolconflict – tegenstrijdige opdrachten of functies uitvoeren,
2. werklast – de hoeveelheid werk binnen een beperkte tijd,
3. taakgerelateerde conflicten – meningsverschillen over het uit te voeren werk,
4. persoonlijke conflicten – meningsverschillen over persoonlijke zaken,
5. laissez-faire-leiderschap – afwezig of passief leiderschap,
6. kwantitatieve baanonzekerheid – twijfels over het behoud van de baan,
7. kwalitatieve baanonzekerheid – twijfels over de toekomstige inhoud van de baan.
De vragenlijst bevat vervolgens metingen voor het ervaren van en getuige zijn van geweld, pesten en seksuele intimidatie, evenals wie deze gedragingen vertoonde. Ten slotte evalueert de CHAT-vragenlijst ook het risico op burn-out binnen de bevraagde groep. Dit gebeurt via de verkorte Burnout Assessment Tool (BAT; Schaufeli et al., 20202).
Het gebruikersportaal van de toolomgeving.
Via een URL krijgt men toegang tot de vragenlijst.
Hoe de CHAT-bevraging in een onderneming uitrollen?
De CHAT-beheerder verspreidt de survey onder een vooraf gedefinieerde groep binnen de organisatie. De werknemers krijgen via een URL toegang tot de vragenlijst. Zij beantwoorden 62 vragen. Werknemers die zelf blootgesteld werden aan ongewenst gedrag of dit zagen gebeuren bij collega’s, beantwoorden 12 extra vragen. Na afloop van de bevraging kan de beheerder eenvoudig het automatisch gegenereerde feedbackrapport voor die specifieke groep opladen vanuit de tool-omgeving. Ook deze rapporten zijn beschikbaar in drie talen. Het hoofddoel van het CHAT-rapport is om als basis te dienen voor diepgaande gesprekken. Het biedt een stappenplan om effectief met de resultaten aan de slag te gaan.
Financieringsbron: Dit project werd mogelijk gemaakt door het Interne Onderzoeksfonds (IOF) van KU Leuven te België onder de code C3/19/001. CHAT werd gerealiseerd door Elfi Baillien (KU Leuven), Hans De Witte (KU Leuven) en Guy Notelaers (Universiteit Bergen, Noorwegen).
Referenties
1. International Labour Organization, 2022. Experiences of violence and harassment at work: A global first survey [PDF]. Geneva: ILO. doi.org/10.54394/IOAX8567
2. Schaufeli WB, Desart S, De Witte H. (2020). Burnout Assessment Tool (BAT) – Development, validity, and reliability. International journal of environmental research and public health, 17(24), 9495. doi.org/10.3390/ijerph17249495
3. Yang L-Q, Caughlin DE, Gazica MW, Truxillo DM, Spector PE (2014). Workplace mistreatment climate and potential employee and organizational outcomes: A meta-analytic review from the target’s perspective. Journal of Occupational Health Psychology, 19(3), 315-335. doi.org/10.1037/a0036905
▶ prof. dr. Elfi Baillien verricht al meer dan 20 jaar onderzoek naar ongewenst gedrag en is hoogleraar Psychosociaal en digitaal welzijn aan de vakgroep Work and Organisation Studies van de Belgische KU, Leuven. elfi.baillien@kuleuven.be
