Ongeveer 80 procent van de patiënten die een cerebrovasculair accident (CVA) overleven, heeft direct na de beroerte een verlamming of parese van de arm en hand.
Hoewel spontaan neurologisch herstel gedurende de eerste weken na een beroerte bij veel patiënten leidt tot verbeterde motorische functies, laten diverse longitudinale studies zien dat bij 30 tot 66 procent van de patiënten de aangedane arm en hand zes maanden na de beroerte nog forse motorische beperkingen heeft. Voor patiënten die na verloop van tijd weer aan het werk willen, heeft dit grote gevolgen.1
Ongeveer 80 procent van de patiënten die een cerebrovasculair accident (CVA) overleven, heeft direct na de beroerte een verlamming of parese van de arm en hand.
Hoewel spontaan neurologisch herstel gedurende de eerste weken na een beroerte bij veel patiënten leidt tot verbeterde motorische functies, laten diverse longitudinale studies zien dat bij 30 tot 66 procent van de patiënten de aangedane arm en hand zes maanden na de beroerte nog forse motorische beperkingen heeft. Voor patiënten die na verloop van tijd weer aan het werk willen, heeft dit grote gevolgen.1
Figuur 1: Kracht/conditietraining van de hand met gebruikmaking van serious games. Door te knijpen in de dynamometer kunnen de spelletjes aangestuurd worden.
Behandeling
In het UMCG, Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord, richt de behandeling van arm-/hand-functiebeperkingen bij patiënten in de subacute fase van parese zich op:
Een oefentraject, waarbij taakgerichtheid en hoge dosis (hoge intensiteit met veel herhalingen) belangrijk zijn.1,2 Deze patiënten hebben vaak moeite met selectief bewegen over meerdere gewrichten van de arm en hand, waardoor het bewegen moeizaam, grover, langzamer en minder vloeiend gaat. Voor het trainen van bijvoorbeeld kracht kan gebruikgemaakt worden van digitale mogelijkheden, zoals het oefenen met ‘serious games’ (zie figuur 1).
Het aanleren van compensatiestrategieën vooral bij de a-functionele arm/hand, zoals linkshandig schrijven of leren gebruikmaken van hulpmiddelen.
In de latere fase van de revalidatie leert de patiënt de aangeleerde mogelijkheden te gebruiken, thuis en op het werk. De inzet van de arm/hand vraagt vooral in de beginperiode thuis veel aandacht en kost veel energie. De neiging tot overname van de gezonde zijde is groot en kan zelfs zorgen voor achteruitgang van arm-/handfunctie als hij niet meer ingezet wordt (ook wel non-use genoemd).
Arbeidsvaardighedenonderzoek
Binnen UMCG Beatrixoord wordt een arbeidsvaardighedenonderzoek aangeboden. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de MELBA (Merkmaleprofile zur Eingliederung Leistungsgewandelter und Behinderter in Arbeid). Het is een observatiemethode tijdens werktrainingen, om zo de arbeidsvaardigheden in kaart te brengen.
Onzichtbare cognitieve stoornissen, problemen met prikkelverwerking en afgenomen mentale belastbaarheid zijn van invloed op het omgaan met eenhandigheid of een verminderde armhandfunctie. Dit niet erkennen kan arbeids- re-integratie belemmeren.
Om fysieke vaardigheden en belastbaarheid te onderzoeken kan gebruik gemaakt worden van de FCE-test (Functional Capacity Evaluation), waarbij op een gestandaardiseerde manier een analyse wordt gedaan van de (duur)belastbaarheid met betrekking tot fysieke handelingen. Naast arm-handtaken kunnen ook functies als zitten, staan, lopen en hurken worden onderzocht (zie artikel Berduszek op pagina 39).
Werkhervatting
Werkhervatting is voor CVA-patiënten topsport zowel fysiek als mentaal. Uithoudingsvermogen wordt op de proef gesteld, vooral wanneer er een beroep wordt gedaan op complexere arm- en handvaardigheden en lang achter elkaar inzetten van de aangedane arm. Gebruik van ondersteuning kan een taak fysiek minder zwaar maken. De patiënt hoeft dan niet zelf zijn arm op te tillen, zodat het gemakkelijker is om met de hand fijnmotorische handelingen uit te voeren. Voor die ondersteuning zullen de fysieke arbeidsomstandigheden moeten worden aangepast, bijvoorbeeld met aangepast meubilair of hulpmiddelen op maat. Andere manieren van werken, maar ook het gebruik van hulpmiddelen op de werkplek, zijn vaak nieuw en dienen aangeleerd te worden. Dit doet een groot beroep op de cognitieve vaardigheden, die bij patiënten met hersenletsel ook vaak aangedaan zijn. Als voorbeeld de ondersteuning bij beeldschermwerk, zie figuren 2 en 3. De inzet om het werk te hervatten kost ondanks alle steun een hoop energie en men moet bedacht zijn op mentale vermoeidheid als gevolg.
Figuur 2: Aan de linkerzijde van het beeldscherm en het toetsenbord zijn rode lijnen aangebracht om een patiënt met neglect te ondersteunen bij beeldschermwerk.
Figuur 3: Het toetsenbord is voorzien van grote letters met een heldere achtergrond om patiënten met cognitieve of visusproblemen te kunnen ondersteunen.
Referenties
1.Nijland RHM, Recovery of the paretic upper limb early after stroke: prognosis and intervention. 2013. VU University Research Institute MOVE.
2.Kwakkel G, et al., Impact of intensity of practice after stroke: Issues for consideration. Disabil Rehabil. 2006 jul;28(13-14):823-30, doi: 10.1080/09638280500534861.
