Het voetbalseizoen is weer begonnen. De coach schreeuwt de longen uit zijn lijf en denkt dat hij de jonge voetballers hard moet aanpakken zodat ze beter worden. Nog maar al te vaak leeft het idee dat het benadrukken van prestaties leidt tot betere prestaties, maar het wordt steeds duidelijker dat dit een hoge tol eist.

Dat het moeten presteren – prestatiedruk – schadelijk is voor je psychische gezondheid laat een onderzoek van sportpsychologe Candace Hogue mooi zien. Twee groepen middelbare scholieren kregen eerst een korte lezing. Bij de ene groep – controlegroep – over de geschiedenis van de sportpsychologie. De andere – experimentele – groep over leer- en prestatiegerichtheid en hoe een leerklimaat er uit ziet (inspanning is belangrijker dan het resultaat, fouten zijn een onderdeel van een leerproces en samenwerken in plaats van competitie). Ook werd met deze groep besproken dat prestatiedruk je kan helpen om beter te worden als sporter en als mens (een leuke TED-talk hierover: Kelly McGonigal – How to make stress your friend).

Na de lezingen gingen beide groepen jongleren. Ze gingen niet zomaar gezellig jongleren, ze kregen te maken met hoge prestatiedruk. Hun prestaties werden onderling vergeleken en fouten werden afgestraft door de instructeur. Op meerdere momenten werden vragenlijsten afgenomen, maar ook speekselmonsters om hun stressniveau te bepalen. Degenen die de lezing over de geschiedenis van de sportpsychologie hadden gehad (controlegroep) hadden na de stressvolle jongleersessie een duidelijk hoger stressniveau; ze waren onzekerder over hun vaardigheden in sport geworden dan de experimentele groep. Ook hadden zij na de jongleersessie meer last van schaamte en voelde zich meer vernederd dan de groep die een lezing over leergerichtheid hadden gehad (experimentele groep).

Het resultaat van het onderzoek is duidelijk; zonder de leergerichte bagage gaan jongleren onder prestatiedruk tast je psychisch welbevinden aan. Langdurig hieraan blootgesteld worden, zoals bij topsporters het geval is, kan zelfs je psychische gezondheid ernstig ondermijnen.

Dit onderzoek bevestigt wat uit veel onderzoeken is gebleken; willen leren en een leergericht klimaat werken doorgaans beter dan willen presteren en een prestatiegericht klimaat. Het onderzoek van Hogue laat zien dat een van de redenen dat het beter werkt is dat iemand die meer doordrongen is van het belang van leren en ontwikkelen minder last heeft van de prestatiedruk die een prestatiegerichte omgeving met zich meebrengt.

Toch blijken deze inzichten nog lang niet overal doorgedrongen. Hoe is het anders te verklaren dat je als je werkloos bent wordt afgerekend op het aantal sollicitaties dat je hebt gedaan, dat coaches prestatiedruk blijven creëren, leidinggevenden nog steeds targets geven en kinderen al op de basisschool gestuurd worden op resultaten en een kind in groep 4 al bang kan zijn voor de uitslag van een toets. Waarom blijft het vasthouden aan prestaties met de bijbehorende prestatiedruk zo populair? Het antwoord op deze vraag is niet eenvoudig, maar volgens mij komt het in ieder geval omdat het stellen van prestatiedoel een stuk eenvoudiger is voor coaches, leidinggevenden en leerkrachten dan het stellen van leerdoelen. Om met iemand leerdoelen te stellen moet je je verdiepen in iemands leerproces, welke obstakels er zijn en wat uitdagend is voor iemand. Een andere reden hoor ik tijdens lezingen en trainingen regelmatig; de coach, leerkracht en leidinggevende staat ook onder druk en wordt op zijn beurt afgerekend op resultaten. Sommige kunnen dit makkelijk naast zich neerleggen, maar genoeg hebben hier last van en geven deze prestatiedruk, bewust of onbewust, weer door aan anderen.