Nachtwerk veroorzaakt gezondheidsproblemen zowel op korte als lange termijn. Bekende voorbeelden zijn slaapproblemen en cardiovasculaire risico's. Nachtarbeid beperken is uiteraard mogelijk zoals in distributiecentra. Voor werkenden met afgenomen belastbaarheid moet een bedrijfs- en verzekeringsarts een oordeel geven over het inrichten van passende werktijden.
Voor de afronding van de opleiding tot verzekeringsarts heb ik onderzoek gedaan bij bedrijfsartsen (Sandbergen 2021, zie TBV-online.nl). Ik wilde weten op basis van welke factoren de bedrijfsarts de belastbaarheid beoordeelt bij de begeleiding van ziek gemelde werknemers in ploegendienst. De wijze van het bepalen van de belastbaarheid blijkt verschillend tussen de geïnterviewde artsen. Er zijn artsen die veel belang hechten aan de gestelde medische diagnose en artsen die aangaven eerst algemeen naar de context te kijken en het ICF-schema toe te passen bij uitval.
‘Niet vol te houden’
Bedrijfsartsen ervaren een dilemma bij hun besluit of het verantwoord is dat werkenden hun nachtarbeid voortzetten of dat ze zich op ander werk moeten richten. Regelmatig blijken mensen zich te melden met het verhaal dat ze het gewoon niet volhouden om in nachtdiensten te werken, zonder concrete medische klachten en/of onderliggende aandoening. De factor leeftijd werd hierbij vaak genoemd. Ook bij werknemers waarbij wel sprake is van uitval door ziekte blijkt vorderende leeftijd en het werken in ploegendiensten een belangrijke factor te zijn. Bedrijfsartsen duidden dit aan met ‘natuurlijke selectie’ of het ‘healthy worker effect‘. Soms vinden zij daarom bij jongere werknemers die niet geschikt zijn voor werken in de nacht, een loopbaanadvies zinvoller dan een medisch advies.
Een tweetal citaten uit de interviews die ik heb gehouden:
‘Ik merk dat leeftijd belangrijk is, maar dat is meer als de belastbaarheid af aan het nemen is door verminderde conditie, chronische ziektes, motivatie… Het hele spectrum speelt daarin mee, en natuurlijk de binding met je werk.’
‘Ik geloof zelf in het oude adagium van rust, reinheid en regelmaat, ik geloof dat mensen daar het beste bij gedijen en dat staat natuurlijk haaks op de 24-uurs economie. Ik snap ook wel dat we daarnaartoe gaan, maar of dat voor de mens zo goed is, daar heb ik zo mijn twijfels over’.
Onlogische keuze
Bedrijfsartsen adviseren bij een re-integratie het hervatten van nachtdiensten uit te stellen tot het eind van het re-integratieproces, als er weer voldoende reserves zijn opgebouwd en de kans op terugval kleiner is. Als reden hiervoor werd met name de hogere mentale en fysieke belasting genoemd die het werken in de nacht met zich mee kan brengen. In de zorg bijvoorbeeld zijn medewerkers wegens onderbezetting, voornamelijk in de nacht, eerder geneigd om fysiek zwaardere inspanningen te leveren dan tijdens de avond- en dagdiensten. Bij het herstel na een intensieve oncologische behandeling is een werknemer vaak bezig om met een gezond eet- en slaappatroon de gezondheid en het herstel te bevorderen.
In een dergelijke situatie is het doorbreken van een normaal ritme door een werknemer te laten hervatten in nacht- of ploegendiensten een onlogische keuze, waar bedrijfsartsen dan ook vanaf kunnen zien. Een aantal bedrijfsartsen beschrijft een dilemma waar zij mee zitten, waarbij niet altijd de medische overwegingen doorslaggevend zijn. Het bieden of ontnemen van toekomstperspectieven en de sociaal maatschappelijke betekenis van het behoud van eigen werk kan een belangrijke factor zijn in het opstellen van een re-integratieplan en het afstemmen van de verwachtingen op lange termijn.
‘Leeftijd is een belastbaarheidscriterium’
Argumenten voor verzekeringsartsen
Uit de praktijk van de verzekeringsgeneeskundige bemerk ik behoefte aan meer inzicht in de beoordeling van de belastbaarheid en prognosestelling van onregelmatige- en nachtdiensten. Vanuit hun artsenrol zien verzekeringsartsen de noodzaak om nachtdiensten te mijden, maar met de MAOC als handvat zou dit niet goed medisch te motiveren zijn. Inhoudelijke argumenten zijn ook aan te voeren. Op grond van ongunstige persoons-, leefstijl- of omgevinggebonden kenmerken zou onderscheid gemaakt kunnen worden. Er is echter nog te weinig onderzoek gedaan om met zekerheid vast te stellen of deze
kenmerken daadwerkelijk leiden tot een verhoogd risico op ziekte of de verergering van een ziekte.
Wat we wel weten is dat na vijf jaar nachtdiensten ongeveer 3 procent van de gevallen van diabetes mellitus bij nachtwerkers kan worden verklaard door nachtwerk, na 40 jaar nachtdiensten is dat circa 21 procent. Voor hart- en vaatziekten loopt dit op van ongeveer 4 tot 23 procent van de gevallen onder nachtwerkers.
Dat betekent dat iemand die 40 jaar nachtwerk heeft verricht, een geschat verhoogd risico loopt op diabetes of een hart- of vaatziekte van respectievelijk 7 en bijna 8 procentpunten vergeleken met iemand die geen nachtwerk heeft verricht.
Verstoring biologische klok
Een verstoring van de biologische klok kan leiden tot lichamelijke ontregelingen zoals de bloeddruk- en polsregulatie, ademhaling, spijsvertering, schildklier- of nierfunctie.
Reeds aanwezige aandoeningen kunnen verslechteren of omgekeerd het werken in nachtdiensten moeilijker maken voor bepaalde werknemers. Daarnaast vergt nachtarbeid in de meeste sectoren meer van de cognitieve vermogens, zoals extra alertheid en zwaardere verantwoordelijkheden. Bedrijfsartsen houden rekening met de werksituatie, leefstijl en persoonlijke kenmerken zoals het chronotype. Is de werknemer meer ochtend- of avondmens of zelfs een ‘nachtuil’. Bedrijfsartsen adviseren vaak om bij medische klachten tijdelijk te stoppen met nachtwerk. Tijdelijk stoppen kan gebruikt worden als diagnosticum, namelijk om te zien of de klachten veranderen door tijdelijk geen nachtwerk te verrichten. Als klachten duidelijk samenhangen met nachtwerk moet definitief stoppen overwogen worden. Ernstige chronische klachten zijn een contra-indicatie voor nachtwerk. Ik hoop dat de maatschappelijke discussie meer op gang komt om nachtwerk te beperken. Financiële compensatie van de ongemakken van nachtwerk beschermt niet tegen gezondheidsrisico’s en is (dus) geen rechtvaardigingsgrond voor nachtwerk.
Een belangrijk onderwerp, zo’n miljoen Nederlanders doet nachtwerk. Helaas haal ik uit de NVAB richtlijn, noch uit de artielen van collega Sandbergen wanneer het MAOC van toepassing is bij iemand die het nachtwerk niet meer trekt. Daar zou ik grote behoefte aan hebben. Ik denk dat dat de consistentie van het advies onder bedrijfsartsen en tussen BA’s en VA’s ten goede zou komen.
Ik ben ontzettend benieuwd hoe dhr. Sandbergen kijkt naar het inzicht in de beoordeling van de belastbaarheid en prognosestelling bij langdurige overlevingsstress? In vergelijking tot nachtdiensten: wat doet het met een mens als er gedurende langere tijd (maanden/jaren) zware overlevingsstress wordt ervaren? Wat is de impact neurologisch gezien op het brein, en in de praktijk op het stress regulatie systeem van de client?