Commerciële determinanten van gezondheid beïnvloeden dagelijks het werk van bedrijfs- en verzekeringsartsen. Tabak, alcohol, ultrabewerkte voeding, fossiele brandstoffen en arbeidspraktijken veroorzaken in Europa bijna 7.500 sterfgevallen per dag, een kwart van alle sterfte.1 Juist mensen en groepen in een kwetsbare positie worden hierdoor extra geschaad. Dit vraagt om aandacht voor ongelijkheid én om duidelijker marktmeesterschap in beleid en praktijk.
Commerciële determinanten van gezondheid (CDoH) zijn de systemen en praktijken waarmee commerciële actoren gezondheid beïnvloeden: productformulering, prijsstelling, distributie, reclame en lobby. Alleen al ongunstige arbeidspraktijken leiden jaarlijks tot 174.732 doden in Europa, goed voor 1,6 procent van de totale sterfte1.
Ongunstige arbeidspraktijken
Voor bedrijfs- en verzekeringsartsen is dit direct herkenbaar. Goed werk kan gezondheid bevorderen: zekerheid, status en zingeving dragen bij aan welzijn. Arbeidspraktijken kunnen echter ook ongunstig uitwerken. Lange werktijden, hoge werkdruk, beperkte ontwikkelingsmogelijkheden en onveilige omstandigheden vergroten de kans op psychische problemen, hart- en vaatziekten en musculoskeletale klachten1.
Ongelijkheid is hier een belangrijke factor. Juist werknemers met tijdelijke contracten, laagbetaalde arbeid of een migratieachtergrond zijn oververtegenwoordigd in onveilige of onzekere banen. Zij ervaren vaak financiële stress en hebben schulden. Herstelkansen en zeggenschap ontbreken. Nieuwe risico’s komen bovendien op door digitale monitoring en algoritmische sturing, die werkdruk en onzekerheid versterken.
CDoH en equity
De commerciële determinanten van gezondheid treffen niet iedereen gelijk. Mensen en groepen in een kwetsbare positie en een lage sociaal-economische status – jongeren, migranten, mensen die discriminatie ervaren – hebben gemiddeld meer blootstelling, minder buffers en daardoor meer gezondheidsschade. Zo ervaren achtergestelde groepen in Europa hogere alcoholgerelateerde sterfte, ondanks vergelijkbare of lagere consumptie.1 Stress, armoede en uitsluiting vergroten de impact van dezelfde blootstelling.
De ongelijke invloed van CDoH is zichtbaar in de leefomgeving en marketing. In armere wijken is het aanbod van fastfood groter en zijn alcohol- en gokreclames zichtbaarder. Digitale marketing wordt specifiek op jongeren en mensen in een kwetsbare positie gericht.1,2,3 Het gevolg is dat wie al minder middelen heeft, vaker en harder geraakt wordt. Ongelijkheid in gezondheid is dus niet alleen het gevolg van gedrag, maar ook van commerciële structuren.
Equity-argument en betutteling
Industrieën en andere commerciële partijen voeren vaak het argument dat effectieve reguleringsmaatregelen, zoals accijns, inperken van verkooppunten en reclamebeperkingen, ‘oneerlijk’ zouden zijn voor lage inkomens. Daarmee wekken zij de indruk dat de overheid mensen in een kwetsbare positie schaadt, terwijl zij als zakelijke partij juist opkomen voor hun belangen. In Nederland lijkt de overheid gevoelig voor dit argument. De angst voor betutteling is groot, en die terughoudendheid geeft de markt vrij spel.
Het alternatief is volwassen marktmeesterschap. De overheid kan publieke doelen stellen, grenzen bewaken en zorgen dat gezonde keuzes haalbaar en zichtbaar zijn. Wetenschappelijk bewijs toont duidelijk dat prijsmaatregelen, omgevingsingrepen en marketingbeperkingen effectief zijn en gezondheidsverschillen verkleinen. In Litouwen nam de sterfte-ongelijkheid af na een forse alcoholaccijnsverhoging.4 In Londen daalde de aankoop van suiker en vet na het verbod op reclame voor ongezonde producten in het openbaar vervoer.5,6 Zulke maatregelen beschermen vooral de groepen die nu het zwaarst getroffen worden.
De argumenten vóór effectieve regulering zijn stevig: de aanpak werkt op populatieniveau, verkleint ongelijkheid en vergroot de reële keuzevrijheid. Bedrijven kunnen zich bovendien aanpassen aan nieuwe normering.7 Tegenargumenten verdienen aandacht, zoals regressieve prijseffecten en gevoelens van normering of ‘betutteling’. Oplossingen zijn voorhanden: prijsmaatregelen kunnen gepaard gaan met inkomenscompensatie of investeringen in gezonde voorzieningen voor mensen in een kwetsbare positie.8 Volwassen marktmeesterschap vraagt om evenwichtige en doordachte regulering.
Ongelijkheid in gezondheid is mede het gevolg van commerciële structuren
Wat kunnen bedrijfs- en verzekeringsartsen doen?
Individueel leefstijladvies blijft belangrijk, maar is ontoereikend in een omgeving die ongezond gedrag voortdurend stimuleert. Bedrijfs- en verzekeringsartsen kunnen werkgevers en beleidsmakers adviseren over structurele maatregelen die ongelijkheid verkleinen.
Aanbevelingen
-
De basis voor iedere bedrijfs- en verzekeringsarts: een gezonde (werk)omgeving verkleint gezondheidsverschillen. Daarbij past het om bewust aandacht en tijd te besteden aan mensen in precaire (arbeids)situaties.
-
Voedselomgeving op het werk: werkgevers kunnen hun kantineaanbod gezonder maken, prijzen aanpassen en gezonde keuzes beter zichtbaar positioneren. De bedrijfsarts kan hierover adviseren, de verzekeringsarts kan signaleren dat structurele maatregelen meer effect hebben dan individueel advies.
-
Aandacht voor gokken: bedrijfsartsen kunnen actief screenen op gokproblematiek en laagdrempelige verwijzingsroutes inrichten. Vooral jonge medewerkers zijn doelgroep voor intensieve microtargeting met online gokreclames. Zorg voor laagdrempelige verwijzingsroutes.
-
Marketing- en conflictvrij beleid: sponsoring door alcohol-, tabaks-, fastfood- en gokbedrijven kan worden uitgesloten. Interne communicatie en bedrijfsapps kunnen reclamevrij worden ingericht.
-
Kwaliteit van werk: eerlijk, zinvol en veilig werk is een krachtige positieve determinant van gezondheid. Bedrijfsartsen kunnen werkgevers adviseren over werkdruk, werktijden, contractzekerheid en loopbaanperspectief. Verzekeringsartsen kunnen signaleren dat precaire arbeid extra gezondheidsschade veroorzaakt bij kwetsbare groepen.
Conclusie: eerlijk en veilig werk bevorderen
Commerciële determinanten van gezondheid dragen substantieel bij aan sterfte en ongelijkheid in Europa. Mensen en groepen in een kwetsbare positie worden vaker en harder getroffen, zowel door ongunstige arbeidspraktijken als door ongezonde leefomgevingen en doelgerichte marketing. Bedrijfs- en verzekeringsartsen kunnen deze ongelijkheid agenderen en bijdragen aan oplossingen: door werkgevers en beleidsmakers te adviseren, door eerlijk en veilig werk te bevorderen en door mee te pleiten voor volwassen marktmeesterschap.
▶ Karine van ‘t Land is arts M+G, adviserend arts bij medTadvies en voorzitter van beroepsvereniging KAMG, Eindhoven. Contact: karinevantland@gmail.com
Referenties
1. WHO Regional Office for Europe. Commercial determinants of noncommunicable diseases in the WHO European Region. 2024.
2.Gilmore AB, et al. Defining and conceptualising the commercial determinants of health. Lancet. 2023;401(10383):1194-1213.
3.Stichting Questionmark. Superlijst Gezondheid 2022. 2022.
4.Manthey J, et al. Impact of alcohol excise increase on mortality inequalities in Lithuania. BMC Med. 2023;21(1):22.
5.Yau A, et al. Restrictions on outdoor HFSS advertising and household purchases. PLoS Med. 2022.
6.NIHR Evidence. TfL HFSS advertising ban lowered purchases. 2022.
7.Hagenaars L, Mierau J. Stel als overheid grenzen aan verdienmodellen die de volksgezondheid schaden. ESB. 2024;109(4839).
8.Hansen-Staszyński O. Hoe Big Food jongeren verleidt. frankwatching.com/archive/2019/06/09/hoe-big-food-jongeren-verleidt
Jongeren als kwetsbare groepJongeren vormen een kwetsbare groep voor commerciële determinanten. Hun identiteitsvorming en emotionele ontwikkeling maken hen vatbaar voor marketing. Big Food, alcohol- en gokindustrieën zetten advergames, influencers en sociale media in om merkloyaliteit te creëren.
Met geavanceerde data-analyse zoeken commerciële aanbieders naar jongeren met negatieve emoties, om hen gericht te benaderen op deze momenten.8 Jongeren overschatten vaak hun weerbaarheid en zijn juist daardoor extra beïnvloedbaar. Bescherming vraagt om bijvoorbeeld reclamevrije zones rond scholen en sportclubs, minimumprijzen voor alcohol en energydrinks en reclamevrije digitale omgevingen.5,6
|
