Arbeidsmigranten zitten om verschillende redenen als werknemer in een ongelijke positie. Dit artikel gaat over de factoren die leiden tot kansenongelijkheid van arbeidsmigranten. Een casus maakt duidelijk wat er anders gaat als een arbeidsmigrant ziek wordt. Tot slot schets ik wat er zou moeten veranderen om ervoor te zorgen dat arbeidsmigranten in een meer gelijkwaardige positie komen ten opzichte van Nederlandse werknemers.
Factoren die leiden tot kansenongelijkheid:
-
Arbeidsmigranten zijn niet altijd op de hoogte van hun rechten en plichten als werknemer.
-
Arbeidsmigranten kunnen minder goed zorgen voor hun gezondheid door minder goede kennis over en toegang tot de Nederlandse gezondheidszorg.
-
Arbeidsmigranten melden zich minder snel voor zorg door lange werkdagen en doordat de route tot zorg onbekend is. Ze hebben vaak geen vaste huisarts en moeten bellen naar diverse huisartsen om gezien te worden. Daardoor lopen ze meer risico om uit te vallen door aandoeningen die in een eerder stadium prima te behandelen zouden zijn.
-
Arbeidsmigranten werken meestal via een uitzendbureau. Dit bureau regelt werk, een zorgverzekering en woonruimte. De arbeidsmigrant heeft direct contact met een contactpersoon van het uitzendbureau.
-
De ervaring leert dat deze persoon door de arbeidsmigrant op de hoogte gehouden wordt van de medische situatie, terwijl dit in principe privé-informatie is. Deze persoon bespreekt met de arbeidsmigrant de inzetbaarheid, terwijl dit eigenlijk zou moeten geschieden via een ziekmelding, zo nodig met betrokkenheid van een arbodienst. Een uitzendbureau kan de inzetbaarheid van een arbeidsmigrant niet inschatten, omdat het niet onafhankelijk en deskundig is. Het heeft er belang bij dat arbeidsmigranten zoveel mogelijk werken.
-
Daarnaast zorgt de afhankelijkheid van een uitzendbureau ook voor verlies van autonomie van de arbeidsmigrant. Er is geen grip meer op wat je zelf wilt en nastreeft.
-
Bedrijfsartsen zijn vaak niet in beeld bij de begeleiding van zieke arbeidsmigranten. Arbeidsmigranten weten niet dat ze een bedrijfsarts kunnen consulteren. Het uitzendbureau heeft dit vaak niet geregeld.
-
Arbeidsmigranten zijn nauwelijks betrokken bij de gang van zaken in het bedrijf waar ze voor werken, alles loopt via het uitzendbureau. Ook zijn ze veel minder in beeld bij het management van het bedrijf dan de vaste medewerkers.
-
Arbeidsmigranten wonen vaak in woningen die gekoppeld zijn aan werk via het uitzendbureau. Ontslag betekent dan dat een arbeidsmigrant binnen een maand de woning moet verlaten. Ze verliezen ook hun zorgverzekering, waardoor de toegang tot zorg bemoeilijkt wordt.1 Dit leidt tot bestaansonzekerheid voor de arbeidsmigrant.
Casus ter illustratie
Een arbeidsmigrant wordt ziek en blijkt een infectieziekte te hebben met de shigatoxineproducerende E. coli. Deze bacterie loop je op door:
-
contact met de ontlasting van iemand anders;
-
direct door toiletbezoek;
-
indirect met besmette oppervlakten of mensen.
Een infectie met deze E. coli is meldingsplichtig volgens groep B2. Dit betekent dat vanuit de Wet publieke gezondheid (WPG) een verbod op beroepsbeoefening kan worden opgelegd. De melding wordt door de microbioloog van het laboratorium gedaan aan de afdeling Infectieziektebestrijding van de GGD.
Deze arbeidsmigrant blijkt bij een distributiecentrum van een grote supermarktketen te werken, waar voedsel ingepakt wordt voor kant-en-klaar-maaltijdpakketten. Potentieel kan de arbeidsmigrant via contact met voedingsmiddelen de bacterie verspreiden en anderen ziek maken. Denk hierbij aan burgers die de pakketten kopen, maar ook aan collega’s. De arbeidsmigrant kan bovendien huisgenoten besmetten via gezamenlijk keuken- en toiletgebruik.
De maatregel die hier van toepassing is, luidt dat de arbeidsmigrant niet mag werken totdat er twee negatieve kweken zijn met minimaal twee dagen ertussen.
De arbeidsmigrant werkt via een uitzendbureau en heeft contact met één persoon van dit bureau. Woning en werk zijn beide geregeld door het uitzendbureau. Contact met de jobcoach vanuit de GGD om de maatregelen uit te leggen verloopt moeizaam omdat deze persoon telefonisch lastig te bereiken blijkt. Uit later contact met de arbeidsmigrant blijkt dat het uitzendbureau akkoord is met de maatregel om haar niet te laten werken tot de kweek tweemaal negatief is.
Deze arbeidsmigrant woont in een huis met tien huisgenoten, waarbij één toilet gedeeld wordt en het schoonmaken bij toerbeurt de verantwoordelijkheid is van de bewoners. De huisgenoten kennen elkaar niet goed en er is weinig overleg over het uitvoeren van de schoonmaak. Volgens de arbeidsmigrant zijn er een paar huisgenoten die ook darmklachten hebben. Dit kan duiden op verspreiding van de bacterie of dat een van hen de bron is. Als deze huisgenoten, die ook werken bij hetzelfde distributiecentrum, het weer verder verspreiden, kan dit leiden tot een uitbraak van deze infectieziekte. Idealiter zou de GGD de ontlasting van deze personen willen testen. Helaas ontbreken contactgegevens van de huisgenoten. Testpakketjes zijn afgegeven voor de huisgenoten, maar slechts een persoon heeft de test gedaan. Die liet een negatieve uitslag zien.
Om transmissie te voorkomen op het bedrijf waar de arbeidsmigrant werkt, wenst de GGD direct met het bedrijfsmanagement en de bedrijfsarts de te adviseren maatregelen door te nemen. Ook kan via de werkgever en/of Arbodienst worden vernomen of er meer zieke werknemers zijn met soortgelijke klachten, met als doel een inschatting te maken van de mate van transmissie op de werkvloer. Helaas komt dit contact niet tot stand en ontbreekt deze informatie. Arbeidsmigranten hebben meestal alleen de contactgegevens van het uitzendbureau waar ze voor werken, maar niet die van het bedrijf waar ze werken of die van een Arbodienst.1
Het team infectieziektebestrijding van de GGD heeft een ethisch dilemma: aan de ene kant is een maatregel nodig zodat de arbomigrant niet kan werken vanwege de besmettelijkheid van de infectieziekte via de voedselproducten. Aan de andere kant is er het besef dat zij door deze maatregel een verhoogde kans heeft op verlies van baan en woonruimte.
Na wikken en wegen wordt de keuze gemaakt om het verder te laten rusten en niet contact te blijven zoeken met het uitzendbureau en de werkgever. De inschatting is dat de transmissie meevalt, want het team heeft geen nieuwe meldingen van deze infectieziekte ontvangen. Dit is echter met onzekerheid omgeven doordat arbeidsmigranten over het algemeen minder goede toegang tot zorg hebben.
Wat moet er veranderen om de positie van de arbeidsmigrant te verbeteren?
-
De arbeidsmigrant zou minder afhankelijk van een uitzendbureau moeten zijn, bijvoorbeeld door in dienst te komen van een werkgever, net als veel Nederlanders..2
-
Werk en woonruimte moeten gescheiden worden. Verlies van baan zou niet moeten betekenen dat je je woonruimte kwijtraakt. Hierdoor kan de arbeidsmigrant in een vicieuze cirkel terechtkomen van dakloosheid en verdere maatschappelijke buitensluiting, en ligt gebruik van drugs en alcohol op de loer.
-
Er zou hard moeten worden opgetreden tegen uitzendbureaus die niet de wettelijk verplichte arbozorg hebben geregeld. Dan wordt het mogelijk om het ziekteverzuim van arbeidsmigranten te monitoren en de oorzaak van verzuim bij arbeidsmigranten te analyseren.
-
Betrokkenheid van bedrijfsartsen is ook van belang om de risico’s voor de publieke gezondheid te verminderen. Het risico op het ontstaan van uitbraken van infectieziekten in de woon- en werkomstandigheden, gecombineerd met slechtere toegang tot zorg van arbeidsmigranten is verhoogd voor deze kwetsbare groep.
-
Er moet (meer) worden geïnvesteerd in taalonderwijs voor migranten. Als zij Nederlands of Engels machtig zijn kunnen zij beter communiceren en voor zichzelf opkomen.
-
Er moet goede voorlichting komen van migranten, zodat zij beter op de hoogte zijn van hun rechten en plichten, en van de privacybescherming bij ziekte.
-
Tot slot: het verspreiden van infectieziekten kan voorkomen worden als de arbeidsmigrant net als iedere Nederlander normale toegang heeft tot zorg en open kan zijn over wat er aan de hand is.
Verbeteren van de positie van de arbeidsmigrant betekent ook meer zicht op ziekte en gezondheid, wat in het belang is van de publieke gezondheid en daarmee in ons aller belang.
Werkgroep Arbeidsmigranten Veilig en Gezond (WAVG)
De WAVG is een gezamenlijke werkgroep van de drie beroepsverenigingen in de sociale geneeskunde: de KAMG (Koepel Artsen Maatschappij + Gezondheid), NVAB (Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde) en NVVG (Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde). In de werkgroep zijn diverse disciplines vertegenwoordigd: bedrijfsartsen, jeugdartsen, artsen infectieziektebestrijding, artsen tuberculosebestrijding, medisch milieukundigen, artsen Maatschappij + Gezondheid en verzekeringsartsen.
Arbeidsmigranten hebben te maken met veel problemen en een vaak achtergestelde positie waar het gaat om veilig en gezond werken. De WAVG zet zich in voor verbetering van de sociaalgeneeskundige zorg. Zij wil bijdragen aan een betere en meer volwaardige positie van de arbeidsmigrant door kennis en ervaring uit de sociaalgeneeskundige praktijk te bundelen, uit te breiden en effectief te verspreiden. Dit doet de werkgroep door ondersteuning te bieden aan collega’s, beleidsmakers en bestuurders met actuele inzichten en praktisch advies. Meer weten? Mail naar secretariaat@nvvg.nl.
▶ Susanne Klijn is arts infectieziektebestrijding, in opleiding tot arts M&G, GGD West-Brabant en lid van de Werkgroep Arbeidsmigranten Veilig en Gezond, Breda. Contact: s.klijn@ggdwb.nl
Referenties
1.Pharos. Gezondheid en zorg voor arbeidsmigranten. Utrecht, 2025.
2.Onderzoeksraad voor Veiligheid. Veiligheid arbeidsmigranten. Onderzoek naar de werkgerelateerde veiligheid van arbeidsmigranten in Nederland. Den Haag, 2025.
