In een onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens2 rapporteerde 43 procent van de vrouwen die deelnamen een situatie die duidt op zwangerschapsdiscriminatie. Dit kan onder meer gaan om een afwijzing bij sollicitatie, het niet verlengen van een tijdelijk contract, het missen van bonussen, promoties en/of salarisverhogingen, kritischer worden gevolgd tijdens of sinds de zwangerschap en onprettige bejegening.
Van de 156 vrouwen met een tijdelijk contract werd bij 49 procent het contract niet verlengd, niet omgezet naar een vast contract of vroegtijdig beëindigd. Hierbij werd aangegeven dat zwangerschap of moederschap een rol speelde. Meer dan een kwart van de werkende en werkzoekende moeders zegt een negatieve impact te ervaren op hun werkleven door zwangerschap en/of het moederschap.
Uit dit onderzoek blijkt ook dat discriminatie op basis van zwangerschap niet goed wordt herkend.2 Van de groep onderzochte vrouwen door wie een situatie die duidt op discriminatie werd gerapporteerd, herkende slechts 34 procent dit als discriminatie. Vervolgens werd dit amper gemeld bij de werkgever – slechts 11 procent van deze 34 procent procent deed dit. Vrouwen die een melding doen, ervaren weinig gehoor. De gelijkebehandelingswetgeving verbiedt echter onderscheid op grond van zwangerschap, bevalling en moederschap. Dit is vastgelegd in artikel 7:646 van het Burgerlijk Wetboek (BW), de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen (WGB) en de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB).
Vrouwen die melding doen van discriminatie ervaren weinig gehoor
Invloed op carrière
In een kwalitatief onderzoek van Van der Weiden-Noppe en Alma, worden ook signalen van zwangerschapsdiscriminatie teruggezien.3 Via interviews onder 34 vrouwen werden ervaringen rondom zwangerschap, werk en terugkeer naar werk breed geëxploreerd. Invloed op de carrière van de vrouw kwam op verschillende manieren naar voren. Zo werd door zwangerschap een promotie uitgesteld die reeds beloofd was en werd een vrouw na het verlof minder gevraagd voor neventaken, zoals commissies. Daarnaast werd het gevoel benoemd dat de carrière tijdelijk on hold staat en werd beschreven dat vrouwen zich minder serieus genomen voelen. Ook loyaliteit richting werkgevers kwam naar voren. Onder vrouwen zelf heerst ook de mening dat je niet kunt solliciteren als je na een aantal maanden met verlof gaat. Dit werkt mogelijk normalisering van discriminatie in de hand en vermindert daarmee de urgentie tot actie.
Gezondheidsrisico’s voor moeder en kind
Wat bovenal zorgen baart, is de relatie tussen discriminatie, werkstress en gezondheidsrisico’s voor moeder en haar ongeboren kind. Uit onderzoek naar de effecten van zwangerschapsdiscriminatie en maternale en neonatale gezondheid, bleek zwangerschapsdiscriminatie geassocieerd met stress4, zoals ook blijkt uit andere literatuur.5-10 In deze studie werd ook een positieve associatie gevonden tussen discriminatie, stress en depressieve symptomen postpartum.4 Uit een meta-analyse naar het risico op zwangerschapshypertensie en preeclampsie door werkstress11, bleek werkstress een relevante risicofactor voor zwangerschapshypertensie/preeclampsie met een odds ratio van 1,5 (95% CI 1,15-1,97).
Onderscheid op basis van zwangerschap of ouderschap wordt vaak als juridisch probleem gezien, terwijl het ook tot gezondheidsproblemen kan leiden.12 Omdat het in de meeste gevallen niet eens wordt herkend, is de urgentie om hiertegen in actie te komen zo nog verder verminderd.
Aanpak nodig via RI&E
De werkgever en bedrijfsarts dienen meer probleemeigenaar te worden van zwangerschapsdiscriminatie. De RI&E biedt hier een uitgelezen mogelijkheid voor. In de RI&E horen kwetsbare groepen, waaronder zwangeren en recent bevallen vrouwen, namelijk apart aandacht te krijgen. De bedrijfsarts kan dat als startpunt gebruiken voor een gesprek en om werkgevers te attenderen op bestaande wetgeving. WOMENInc biedt op haar website een makkelijk leesbaar stappenplan aan, dat leidinggevenden kunnen volgen als hun werkneemster zwanger is.13 Tevens is op hun website een gespreksstarter beschikbaar, waarin een checklist is beschreven op het gebied van rechten en wensen.13
Daarnaast vormt het preventieve spreekuur, zoals ook de recent herziene NVAB-richtlijn Zwangerschap, postpartumperiode en werk14 adviseert, een bron van informatie over de ervaringen van vrouwen rondom zwangerschap en werk. De bedrijfsarts dient daarin ook actief te vragen naar ervaringen en gevoelens die mogelijk op zwangerschapsdiscriminatie kunnen wijzen. Deze verzamelde informatie kan vervolgens, mits anonimiteit gewaarborgd kan worden, gedeeld worden in de jaarrapportage en met de werkgever besproken worden. Hierbij kan actief de samenwerking worden opgezocht met de OR, preventiemedewerker, leidinggevende, arbocoördinator en hr-afdeling. Door hier een actieve rol in te pakken, kan de bedrijfsarts ervoor zorgen dat zwangerschapsdiscriminatie wordt teruggedrongen.
▶ Dionne van der Weiden-Noppe is bedrijfsarts bij De Nieuwe Arts, Hoofddorp. Contact: d.noppe@denieuwearts.nl
Referenties
1.Rechtbank Gelderland (2024.11.21), 11178126 HA VERZ 24-27. uitspraken.rechtspraak.nl
2.College voor de rechten van de mens. Zwanger en werk, dat baart zorgen, (2022). publicaties.mensenrechten.nl
3.Weiden-Noppe DK van der, Alma M. Ervaringen van vrouwen rondom zwangerschap, werk en terugkeer naar werk na bevallingsverlof. TBV-online 12 mei 2025.
4.Hackney KJ, Daniels SR, PaustianUnderdahl SC et al. Examining the effects of perceived pregnancy discrimination on mother and baby health. J Appl Psychol. 2021; 106(5): 774-783.
5.Zhang S, Ding Z, Liu H et al. Association between mental stress and gestational hypertension/preeclampsia: a meta-analysis. Obst Gynecol Survey. 2013; 68(12): 825-34.
6.Din-Dzietham R, Nembhard WN, Collins R, Davis SK. Perceived stress following race-based discrimination at work is associated with hypertension in African-Americans. The metro Atlanta heart disease study, 1999-2001. Soc Sci Med. 2004; 58: 449-461.
7.Wadsworth E, Dhillon K, Shaw C et al. Racial discrimination, ethnicity and work stress. Occup Med. 2007; 57: 18-24.
8.Carter RT, Forsyth J. Reactions to racial discrimination: Emotional stress and help-seeking behaviors. Psychol Trauma Theory Res Pract Polit. 2010; 2: 183-191.
9.Dhanani LY, Beus JM, Joseph DL. Workplace discrimination: A metaanalytic extension, critique, and future research agenda. Personnel Psychol 2018; 71: 147-179.
10.Jones KP, Peddie CI, Gilrane VL, King EB, Gray AL. Not so subtle: A meta-analytic investigation of the correlates of subtle and overt discrimination. J Manag. 2016; 42: 1588-1613
11.Pascoe EA, Smart Richman L. Perceived discrimination and health: A meta-analytic review. Psychol Bull. 2009; 135: 531-554.
12.Bendien EM, Gemert IAV van, Verdonk P, Oosten A. Vol verwachting. Een uitgebreide literatuurstudie naar zwangerschap, gezondheid en werk. Amsterdam: VUmc, afd. Metamedica, 2029.
13.WomenINC, 24Baby. Zwangerschap en Werk (2019). womeninc.nl/kennis/zwangerschap-en-werk/
14.NVAB. Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk. Utrecht: NVAB, 2024.
